Dla nauczyciela
Autor: Małgorzata Kosińska‑Pułka
Przedmiot: język polski
Temat: Publicystyka pozytywistyczna.
Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony
Podstawa programowa
Zakres podstawowy
I.1. Kształcenie literackie i kulturowe. Czytanie utworów literackich. Uczeń:
1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;
3) rozróżnia gatunki epickie, liryczne, dramatyczne i synkretyczne, w tym: gatunki poznane w szkole podstawowej oraz epos, odę, tragedię antyczną, psalm, kronikę, satyrę, sielankę, balladę, dramat romantyczny, powieść poetycką, a także odmiany powieści i dramatu, wymienia ich podstawowe cechy gatunkowe;
5) interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;
9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;
10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;
I.2. Kształcenie literackie i kulturowe. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:
1) przetwarza i hierarchizuje informacje z tekstów, np. publicystycznych, popularnonaukowych, naukowych;
3) rozpoznaje specyfikę tekstów publicystycznych (artykuł, felieton, reportaż), retorycznych (przemówienie, laudacja, homilia), popularnonaukowych i naukowych (rozprawa); wśród tekstów prasowych rozróżnia wiadomość i komentarz; rozpoznaje środki językowe i ich funkcje zastosowane w tekstach; odczytuje informacje i przekazy jawne i ukryte; rozróżnia odpowiedzi właściwe i unikowe;
III.1. Tworzenie wypowiedzi. Elementy retoryki. Uczeń:
1) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich konstrukcji składniowych;
6) rozumie, na czym polega logika i konsekwencja toku rozumowania w wypowiedziach argumentacyjnych i stosuje je we własnych tekstach;
III.2. Tworzenie wypowiedzi. Mówienie i pisanie. Uczeń:
4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji;
6) tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: wypowiedź o charakterze argumentacyjnym, referat, szkic interpretacyjny, szkic krytyczny, definicja, hasło encyklopedyczne, notatka syntetyzująca;
IV. Samokształcenie. Uczeń:
1) rozwija umiejętność pracy samodzielnej między innymi przez przygotowanie różnorodnych form prezentacji własnego stanowiska;
2) porządkuje informacje w problemowe całości poprzez ich wartościowanie; syntetyzuje poznawane treści wokół problemu, tematu, zagadnienia oraz wykorzystuje je w swoich wypowiedziach.
Kształtowane kompetencje kluczowe
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje w zakresie wielojęzyczności;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.
Cele operacyjne
Uczeń:
określa przyczyny rozkwitu prasy w okresie pozytywizmu;
poznaje poglądy publicystów na temat ważnych zjawisk społecznych;
wyjaśnia przyczyny sporu ideologicznego „starych” twórców z „młodymi”;
określa funkcje, jakie pełniła XIX‑wieczna prasa,
interpretuje wybrany postulat publicysty pozytywizmu.
Strategie nauczania
konstruktywizm
konektywizm.
Metody i techniki nauczania
metoda poglądowa;
rozmowa kontrolowana;
metoda ćwiczeń przedmiotowych;
praca z tekstem teoretycznym i literackim.
Formy zajęć
praca indywidualna,
praca w grupach,
praca całego zespołu klasowego,
analizowanie tekstów,
samokształcenie.
Środki dydaktyczne
komputery z głośnikami i dostępem do internetu, słuchawki;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica/kartka papieru/pisak/kreda.
Przebieg zajęć
Faza wstępna
1. Nauczyciel rozdaje uczniom kserokopie wycinków prasowych (pozytywistycznych i współczesnych) dotyczących tej samej problematyki. Uczniowie zapoznają się z nimi, analizując sposób ukazywania zjawisk społecznych dawniej i dziś.
2. Uczniowie zapoznają się z definicją języka ezopowego, stwierdzają, że sposób formułowania wypowiedzi, polegający na sugerowaniu utajonej treści, wyrażaniu jej w sposób zawoalowany nie obowiązuje we współczesnej publicystyce. Nie ma dziś cenzury.
3. Przedstawienie celu zajęć i podanie tematu.
Faza realizacyjna
1. Uczniowie zapoznają się z multimedium bazowym, wysłuchują prezentacji TED i gromadzą niezbędne informacje, by rozpoznać właściwości publicystyki w pozytywizmie. Wykonują polecenia 1 i 2 z tej sekcji.
2. Nauczyciel organizuje pracę w grupach. Każdej przydziela jeden fragment wypowiedzi wybranego publicysty pozytywizmu.
Grupa pierwsza
Aleksander Świętochowski My i wy
Grupa druga
Bolesław Prus Kroniki tygodniowe
Grupa trzecia
Piotr Chmielowski Utylitaryzm w literaturze
Grupa czwarta
Eliza Orzeszkowa Kilka uwag nad powieścią
Grupa pierwsza
3. Uczniowie zapoznają się z umieszczonym w e‑materiałach fragmentem artykułu My i wy Aleksandra Świętochowskiego z 1871 roku dotyczącego sporów toczonych na temat ówczesnej prasy i literatury. Na podstawie tekstu charakteryzują ukazane w nim dwa obozy. Swoje uwagi wpisują w tabelę.
4. Charakteryzując środowisko nazwane My, uczniowie odszukują w tekście odpowiedzi na pytania:
Jakie cele sobie wyznaczają?
Co jest dla nich ważne?
Jakie mają aspiracje?
Jakie są ich marzenia?
5. Charakteryzując środowisko krytykowane przez publicystę, uczniowie odszukują w tekście odpowiedzi na pytania:
Jakie epitety zostały użyte do przedstawienia środowiska nazywanego Wy?
Jakie intencje przypisuje im Aleksander Świętochowski?
Jak określa ich stosunek do młodego pokolenia?
Grupa druga
6. Uczniowie zapoznają się z umieszczonym w e‑materiałach fragmentem artykułu prasowego z 1881 roku Bolesława Prusa z Kroniki tygodniowej. Zwracają uwagę na jego język, gatunek i sposób ukazania tematu. Porównują swoje odpowiedzi.
Grupa trzecia
7. Uczniowie zapoznają się z umieszczonym w e‑materiałach fragmentem artykułu Piotra Chmielowskiego Utylitaryzm w literaturze opublikowanego w „Niwie”. Analizują ukazany w nim sposób myślenia o artystach dominujący w epoce romantyzmu. Dostrzegają negatywne skutki takiego myślenia.
Grupa czwarta
8. Uczniowie zapoznają się z umieszczonym w e‑materiałach fragmentem artykułu Elizy Orzeszkowej Kilka uwag nad powieścią. Analizują ukazaną w nim zamieszczonego w koncepcję literatury tendencyjnej. Dostrzegają korzyści i ograniczenia dla społeczeństwa wynikające z tego typu piśmiennictwa.
Faza podsumowująca
1. Na podstawie efektów pracy uczniów w grupach nauczyciel z całym zespołem opracowuje schemat zawierający podsumowanie uwag o tematyce i formie w publicystyce pozytywizmu (gatunek, styl, język, koncepcje, poglądy, utylitaryzm i dydaktyzm).
2. Nauczyciel zadaje uczniom pytanie:
Które zagadnienia dotyczące publicystyki pozytywizmu można uznać za aktualne i warte naśladowania?
Uczniowie dzielą się swoimi spostrzeżeniami na ten temat.
Zadanie domowe
Nauczyciel na podstawie e‑materiałów formułuje polecenie pracy domowej.
1. Poszukaj we współczesnej prasie artykułów dotyczących literatury. Następnie odpowiedz na pytanie: czy tematyka literacka – podobnie jak w czasach Aleksandra Świętochowskiego, Bolesława Prusa i Elizy Orzeszkowej – również dzisiaj wywołuje namiętne dyskusje? Podaj przykład dzieła literackiego (polskiego, obcego), które ostatnio wzbudziło kontrowersje w prasie. Spróbuj odpowiedź, co jest powodem tej dyskusji.
Materiały pomocnicze
Słownik Terminów Literackich pod redakcją Michał Głowiński, Teresa Kostkiewiczowa, Aleksandra Okopień‑Sławińska, Janusz Sławiński, Wrocław 2002 r.
Michał Głowiński, Aleksandra Okopień‑Sławińska, Janusz Sławiński, Zarys teorii literatury, Warszawa 1975 r.
Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:
Uczniowie na podstawie prezentacji TED mogą nauczyć się stawiać pytania ekspertom i podejmować z nimi dyskusję.