Autor: Joanna Oparek, Olga Taranek‑Wolańska

Temat: Romantyczne odczuwanie świata. Oda o melancholii Johna Keatsa

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje obywatelskie;

• kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

• wskazuje środki poetyckie służące budowaniu nastroju w Odzie o melancholii Johna Keatsa;

• definiuje pojęcie melancholii na podstawie analizowanego utworu;

• porównuje wymowę ody Keatsa z uwagami Stanisława Barańczaka na temat romantycznej melancholii;

• poznaje symbolikę ryciny Albrechta Dürera Melancholia I.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• ćwiczeń przedmiotowych;

• z użyciem komputera;

• dyskusja;

• metoda kosza i walizki.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

• karteczki samoprzylepne;

• plakaty z koszem i walizką;

• fragment wiersza Oda o samotności.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Nauczyciel krótko prezentuje uczniom esej Marka Bieńczyka z 1998 roku Melancholia. O tych, co nigdy nie odnajdą straty. Omawiając książkę, zaznacza, że w ujęciu Bieńczyka melancholia nie jest określeniem jednostki chorobowej, ale toposem kulturowym, a historia tego pojęcia jest powiązana z historią literatury, filozofii i sztuki. Nauczyciel może dodać, że podtytuł jest cytatem z  utworu Baudelaire’a Łabędź i przywołać fragment (tłum. Mieczysław Jastrun):
   O tych wszystkich, co łzami własnymi się poją,
   O tych, co nigdy, nigdy nie odnajdą straty,
   I jak dobrą wilczycę ssają boleść swoją.

Faza wprowadzająca:

1. Nauczyciel może przytoczyć metaforyczne obrazy melancholii:
   Fernando Pessoa określał melancholię jako nic, które boli, Zygmunt Krasiński opisywał jako odpadanie życia kawałami i złuszczanie się życia. W przywoływanym przez Bieńczyka wierszu Baudelaire’a sugestywnym obrazem melancholii, jako pragnienia, którego nie da się zaspokoić jest widok:
   Łabędzia, który wygramoliwszy się z klatki,
   O bruk wyschnięty stopy płetwiste wycierał,
   Włócząc po szorstkiej ziemi piór swych jedwab gładki.
   Przed rynsztokiem bez wody ten ptak dziób otwierał

2. Nauczyciel – wprowadzając uczniów w temat lekcji – mówi o szczególnym znaczeniu melancholii w epoce romantyzmu.

3. Nauczyciel udostępnia uczniom e‑materiał i w kilku zdaniach przybliża temat zajęć. Może krótko zaprezentować legendarną postać Keatsa, nazywanego „poetą poetów”, który niedoceniany za życia wywarł niezwykły wpływ na kolejne pokolenia twórców.

4. Nauczyciel podaje cel i temat zajęć. Ustala z uczniami kryteria sukcesu.

Faza realizacyjna:

1. Uczniowie indywidualnie zapoznają się z pierwszą częścią sekcji „Przeczytaj” (fragment tekstu Anny Nasiłowskiej). Nauczyciel prosi o wynotowanie metaforycznych określeń melancholii pojawiających się w tekście Anny Nasiłowskiej (czarne słońce, lodowatą nieskończoność, labirynt). Nauczyciel zachęca uczniów do stworzenia własnych metafor melancholii. Propozycje zapisywane są na karteczkach i wrzucane do pudełka.

2. Uczniowie zapoznają się z następną częścią sekcji „Przeczytaj” – do wiersza Keatsa Samotność (nauczyciel może zaproponować chętnemu uczniowi odczytanie go na głos).

3. Nauczyciel podkreśla rolę Stanisława Barańczaka jako tłumacza poezji Keatsa i zachęca uczniów do uważnego przeczytania opinii na temat twórczości Johna Keatsa – fragmentu na temat relacji między poetą i otaczającą go rzeczywistością.

4. Nauczyciel zadaje uczniom polecenie: Jakie sądy Keatsa na temat relacji między poetą i otaczającą go rzeczywistością przywołuje autor? Skomentuj mówiący o tym fragment tekstu.

5. Następnie dzieli uczniów na grupy. Każdy zespół pracuje nad swoim zadaniem.
   I – Wyjaśnij, jak rozumiesz stwierdzenie, że poeta sam ma się stać „opisywanym przedmiotem”.
   II – Esteta, reformator, rewolucjonista – tak Stanisław Barańczak określa twórców prezentujących różne postawy wobec istoty i roli poezji. Wyjaśnij, na czym one polegają.
   III – Którego ze znanych ci artystów uznajesz za estetę, którego – za rewolucjonistę, a którego – za reformatora? Uzasadnij dlaczego.
   IV – Potraktuj ostatnie zdanie tekstu Barańczaka jako filozoficzną maksymę. Jak można ją rozumieć? Zaproponuj swoją interpretację.

6. Na polecenie nauczyciela uczniowie zapoznają się z sekcją „Audiobook” i wykonują w parach wszystkie polecenia. Nauczyciel prosi wybranych uczniów o odczytanie odpowiedzi i wspólnie z pozostałymi uczestnikami zajęć komentuje je.

7. Uczniowie przechodzą do sekcji „Galeria zdjęć interaktywnych”. Wspólnie z nauczycielem analizują obraz z opisami zamieszczony w sekcji. Następnie wykonują polecenia 1 i 2. Chętna osoba odczytuje odpowiedzi.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel prosi chętnego ucznia o podsumowanie znaczenia toposu melancholii w epoce romantyzmu.

2. Nauczyciel może ponownie sięgnąć do eseju Marka Bieńczyka i zaprezentować wybrany fragment (adekwatny dla podsumowania tematu).

3. Nauczyciel zawiesza na tablicy dwa plakaty z narysowanym koszem i walizką. Rozdaje uczniom po dwie karteczki samoprzylepne. Prosi, aby uczniowie zapisali na jednej z nich, przemyślenia, które zabiorą z sobą po zajęciach; na drugiej to, czego nie akceptują. Jedna osoba odczytuje zapisy zamieszczone przy walizce i koszu.

4. Nauczyciel odczytuje temat lekcji i inicjuje krótką rozmowę na temat kryteriów sukcesu.

Praca domowa:

1. Uczniowie wykonują ćwiczenia 1 i 2 z sekcji „Galeria zdjęć interaktywnych”.

2. Obejrzyj obraz Melancholia Lucasa Cranacha Starszego i wypisz po cztery podobieństwa i różnice między tym przedstawieniem stanu melancholii a ryciną Albrechta Dürera oglądaną podczas lekcji.

Materiały pomocnicze:

• Anna Nasiłowska, Melancholia, „Teksty Drugie” 1999, nr 3.

• Dominika Skiba, Melancholijno‑frenetyczne skrzydła prowincji, czyli romantycy na wyspach fantazmatów, „Prace Literackie” 2012, nr 52

Wskazówki metodyczne

• Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z multimedium z sekcji „Audiobook”, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.