Scenariusz zajęć

Autor: Agata Krzak, Krzysztof Błaszczak

Przedmiot: chemia

Temat: Z czym mogą reagować estry?

Grupa docelowa: uczniowie III etapu edukacyjnego, liceum, technikum, zakres rozszerzony; uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie rozszerzonym

Podstawa programowa:

Zakres rozszerzony

XVII. Estry i tłuszcze. Uczeń:

13) planuje ciągi przemian chemicznych wiążące ze sobą właściwości poznanych węglowodorów i ich pochodnych; pisze odpowiednie równania reakcji.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne

Uczeń:

• wymienia związki, z którymi mogą reagować estry;

• przedstawia produkty reakcji estrów z wybranymi związkami;

• pisze równania reakcji estrów z wybranymi związkami.

Strategie nauczania:

• asocjacyjna;

• problemowa.

Metody i techniki nauczania:

• analiza materiału źródłowego;

• dyskusja dydaktyczna;

• eksperyment chemiczny;

• technika 635;

• mapa pojęciowa;

• technika termometr.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do Internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica multimedialna/tablica, kreda/marker

• rzutnik multimedialny.

Przebieg zajęć

Faza wstępna:

1. Zaciekawienie i dyskusja. Nauczyciel zadaje uczniom pytanie: Na ile brak estrów wpłynąłby na zmianę życia człowieka?

2. Rozpoznanie wiedzy wstępnej. Uczniowie starają się odpowiedzieć na pytanie: Jakim reakcjom chemicznym mogą ulegać estry? Nauczyciel zapisuje propozycje uczniów na tablicy.

3. Ustalenie celów lekcji. Nauczyciel podaje temat zajęć i wspólnie z uczniami ustala cele lekcji, które uczniowie zapisują na kartkach i gromadzą w portfolio.

4. Zasady BHP. Nauczyciel zapoznaje uczniów z kartami charakterystyk substancji, które będą używane na lekcjach.

Faza realizacyjna:

1. Eksperyment chemiczny – „Badanie reakcji hydrolizy estrów”. Nauczyciel poprzez losowanie dzieli uczniów na grupy. Ich zadaniem jest sprawdzenie, czy ester w odpowiednich warunkach ulega reakcji hydrolizy. Wybierają odpowiednie szkło i sprzęt laboratoryjny oraz odczynniki chemiczne znajdujące się na stole laboratoryjnym, a następnie ustalają kolejność czynności przebiegu eksperymentu, po czym chętne osoby przedstawiają opracowaną procedurę wykonania eksperymentu (przykładowa instrukcja dla nauczyciela podana w materiałach pomocniczych). Nauczyciel rozdaje karty pracy ucznia i monitoruje przebieg pracy uczniów, wspiera ich. Uczniowie samodzielnie stawiają pytanie badawcze i hipotezę, rysują schemat doświadczenia, obserwują zmiany podczas eksperymentu, zapisują równania reakcji chemicznych, wyciągają wnioski (wszystko zapisują w kartach pracy). Na forum całej klasy następuje weryfikacja pod względem merytorycznym zaprezentowanych przez liderów grup efektów pracy. Równania reakcji chemicznych uczniowie zapisują na tablicy celem sprawdzenia poprawności zapisu.

2. Metoda 635. Nauczyciel informuje uczniów, że będą teraz pracowali metodą 635, dzieli klasę na sześć grup. Każda z grup ma przedstawić równania reakcji estrów (sami wybierają wzory estrów) z trzema różnymi substratami (amoniakiem, tetrahydroglinianem litu w środowisku kwasowym, związkami Grignarda) – jeden ester z danym związkiem chemicznym. Na realizację zadania uczniowie mają 5 min. W tym czasie mogą korzystać z dostępnych źródeł informacji, w tym z e‑materiału. Zapisują rozwiązania na kartce. Nauczyciel monitoruje pracę uczniów, wspiera ich. Po upływie wyznaczonego czasu, uczniowie wymieniają się kartkami z zapisanymi równaniami – przekazują sąsiedniej grupie. Następnie, w ciągu 5 min., oceniają poprawność wykonania zadania przez ich kolegów. Zapisują swoje uwagi i oddają kartki z powrotem. Nauczyciel prosi uczniów z wylosowanej grupy o przedstawienie swojego rozwiązania na tablicy. W razie wątpliwości lub podania niepoprawnych informacji przez uczniów, uczniowie z innych grup mogą podać prawidłowe informacje. Nauczyciel czuwa nad poprawnością pracy uczniów.

3. Powrót do fazy wstępnej i skonfrontowanie wypowiedzi uczniów z informacjami zdobytymi podczas pracy na lekcji.

4. Multimedium bazowe. Uczniowie wykonują samodzielnie multimedium bazowe – mapę pojęciową. Wybrani uczniowie przedstawiają stworzone przez siebie mapy pojęciowe. Nauczyciel ocenia ich poprawność.

5. Uczniowie pracują w parach z częścią „Sprawdź się”. Wykonują zadania. Nauczyciel może wyświetlić treść poleceń na tablicy multimedialnej. Po każdym przeczytanym poleceniu, daje uczniom określony czas na zastanowienie się, a następnie chętna osoba z danej pary udziela odpowiedzi/prezentuje rozwiązanie na tablicy. Pozostali uczniowie ustosunkowują się do niej, proponując ewentualnie swoje pomysły. Nauczyciel w razie potrzeby koryguje odpowiedzi, dopowiada istotne informacje, udziela uczniom informacji zwrotnej. Ćwiczenia, których uczniowie nie zdążą wykonać podczas lekcji, mogą być zlecone do wykonania w ramach pracy domowej.

Faza podsumowująca:

1. Na zakończenie nauczyciel stosuje narzędzie do oceny stopnia opanowania wiadomości i umiejętności z zastosowaniem termometru przez uczniów. Uczniowie, na skali temperatury, zaznaczają małymi samoprzylepnymi kolorowymi karteczkami, w jakim stopniu opanowali zagadnienia, wynikające z zamierzonych do osiągnięcia celów lekcji. Jeżeli ze skali będzie wynikał niski poziom temperatury, uczniowie zastanawiają się, w jaki sposób podnieść swój poziom posiadanej wiedzy.

Praca domowa:

Uczniowie wykonują w e‑materiale w sekcji „Sprawdź się” pozostałe ćwiczenia, których nie zdążyli wykonać na lekcji.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Mapa pojęciowa może zostać wykorzystana podczas przygotowywaniu się ucznia do sprawdzianu lub do zdobycia wiedzy w razie nieobecności ucznia na lekcji.

Materiały pomocnicze:

1. Nauczyciel przygotowuje narzędzie do oceny stopnia opanowania wiadomości i umiejętności z zastosowaniem termometru przez uczniów oraz małe samoprzylepne kolorowe karteczki dla uczniów.

2. Doświadczenie chemiczne: „Badanie reakcji hydrolizy estrów”.

Szkło i sprzęt laboratoryjny: probówki, statywy do probówek, łapy do probówek, łaźnia wodna, bagietki szklane, pipety, czajnik elektryczny/palnik‑trójnóg‑siatka metalowa‑zapalniczka.

Odczynniki chemiczne: metanian metylu, etanian etylu, butanian metylu, stężony kwas siarkowy(VI), stężony roztwór wodorotlenku sodu, woda destylowana.

Instrukcja wykonania:

• Ponumeruj probówki od 1 do 9.

• Do próbówek 1‑3 wprowadź po 1 cmIndeks górny 3³ metanianu metylu; do probówek 4‑6 - po 1 cmIndeks górny 3³ octanu etylu; do probówek 7‑9 - po 1 cmIndeks górny 3³ butanianu metylu.

• Do probówki 1, 4, 7 dodaj po 1 cmIndeks górny 3³ wody destylowanej.

• Do probówki 2, 5, 8 dodaj po 1 cmIndeks górny 3³ stężonego roztworu wodorotlenku sodu.

• Do probówki 3, 6, 9 dodaj po 1 cmIndeks górny 3³ stężonego kwasu siarkowego(VI).

• Probówki wstaw do łaźni wodnej z gorącą wodą.

• Obserwuj zachodzące zmiany, sprawdź zapach w poszczególnych probówkach.

2. Karty charakterystyk substancji chemicznych.

3. Karta pracy ucznia: