Autor: Małgorzata Kosińska‑Pułka

Przedmiot: język polski

Temat: „Gdy ołów w pieśń przelewasz” – obraz wojownika w piosenkach żołnierskich II wojny światowej.

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

3) rozróżnia gatunki epickie, liryczne, dramatyczne i synkretyczne, w tym: gatunki poznane w szkole podstawowej oraz epos, odę, tragedię antyczną, psalm, kronikę, satyrę, sielankę, balladę, dramat romantyczny, powieść poetycką, a także odmiany powieści i dramatu, wymienia ich podstawowe cechy gatunkowe;

4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;

11) rozumie pojęcie motywu literackiego i toposu, rozpoznaje podstawowe motywy i toposy oraz dostrzega żywotność motywów biblijnych i antycznych w utworach literackich; określa ich rolę w tworzeniu znaczeń uniwersalnych;

2. Kształcenie literackie i kulturowe. Uczeń:

7) odróżnia dzieła kultury wysokiej od tekstów kultury popularnej, stosuje kryteria pozwalające odróżnić arcydzieło od kiczu.

II. Kształcenie językowe

3. Komunikacja językowa i kultura języka. Uczeń:

3) rozpoznaje i określa funkcje tekstu (informatywną, poetycką, metajęzykową, ekspresywną, impresywną – w tym perswazyjną)

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,

• kompetencje w zakresie wielojęzyczności,

• kompetencje cyfrowe,

• kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej,

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne:

Uczeń

• wskazuje cechy gatunkowe utworu literackiego (piosenki);

• rozpoznaje typowe dla piosenki żołnierskiej środki artystycznego wyrazu i wskazuje ich funkcje;

• porównuje utwory literackie lub ich fragmenty, potrafi wskazać cechy wspólne i różne

• rozumie pojęcie motywu literackiego, potrafi wskazać, do których motywów i idei z dawnych epok nawiązują piosenki żołnierskie czasów II wojny światowej.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm,

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• metoda poglądowa;

• rozmowa kontrolowana;

• metoda ćwiczeń przedmiotowych;

• praca z tekstem literackim.

Formy zajęć:

• praca indywidualna;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego;

• analizowanie tekstów piosenek;

• samokształcenie.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami i dostępem do internetu, słuchawki;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica/ kartka papieru, pisak/kreda;

• karta pracy;

• nagrania piosenek.

Przebieg zajęć

Faza wprowadzająca

1. Nauczyciel w miniwykładzie mówi uczniom o znaczeniu piosenki żołnierskiej w kulturze (nie tylko w czasie wojny, ale również w czasach pokoju). Uczniowie uzupełniają notatki z wykładu nauczyciela o istotne informacje zawarte w e‑materiałach.

2. Uczniowie powtarzają wiadomości o etosie rycerskim i analizują funkcjonowanie tego wzorca w wybranej piosence żołnierskiej.

3. Zapoznają się z harmonią interaktywną i na jej podstawie analizują ukazane w piosenkach problemy:

• dorastanie do zadań żołnierza;

• konspiracja i partyzantka;

• zemsta.

4. Przedstawienie celu zajęć i podanie tematu.

Faza realizacyjna

1. Uczniowie zapoznają się ze słuchowiskiem poświęconym piosenkom żołnierskim okresu II wojny światowej. Wynotowują tytuły piosenek i pojawiające się w nich odwołania do wcześniejszych epok oraz typowych dla nich motywów.

2. Wykonują ćwiczenie 1 z sekcji „Sprawdź się”, wybierają te zdania, które trafnie opisują cechy gatunkowe piosenki żołnierskiej.

3. Uczniowie w umieszczonym w sekcji „Sprawdź się” tekście Modlitwy obozowej Adama Kowalskiego odnajdują wersy mówiące o wartościach patriotycznych i dotyczące wartości religijnych. Swoje odpowiedzi porównują z umieszczonymi w e‑materiałach.

4. Do cytatów z Modlitwy obozowej dopisują nazwy zastosowanych w nich środków artystycznych oraz określają ich funkcję.

5. Uczniowie zapoznają się z fragmentem piosenki Żadna siła z ziemi nas nie zetrze Jerzego Zagórskiego ps. Śpiewak, a następnie wybierają określenia trafnie charakteryzujące bohaterów piosenki.

6. Na podstawie fragmentu piosenki Żadna siła z ziemi nas nie zetrze formułują argumenty (wraz z przykładami) potwierdzające tezę, że Polacy wykazali się gotowością do walki. Swoje odpowiedzi porównują z umieszczonymi w kluczu odpowiedzi.

7. Uczniowie rozpoznają motywy i idee funkcjonujące w kulturze i zastosowane w piosence Żadna siła z ziemi nas nie zetrze. Wyjaśniają własnymi słowami, jak zostały wykorzystane. Ustalają wspólne odpowiedzi.

Faza podsumowująca

1. Uczniowie uzupełniają zamieszczoną w ćw. 6 mapę myśli tak, aby przedstawiała symbole przywoływane w piosenkach żołnierskich oraz znaczenia tych symboli.

2. Nauczyciel zadaje pytania podsumowujące, np.: W jaki sposób piosenki pomagały żołnierzom walczyć? Dlaczego wojenne piosenki odwołują się do etosu rycerskiego?

Zadanie domowe

Nauczyciel na podstawie e‑materiałów formułuje polecenie pracy domowej.

1. Odszukaj w internecie tekst i nagranie piosenki Serce w plecaku (słowa i muzyka: Michał Zieliński). Napisz notatkę, w której wyjaśnisz, na czym polega w tej piosence związek etosu żołnierskiego czasów II wojny światowej ze średniowiecznym etosem rycerskim.

Materiały pomocnicze:

Julian Przyboś Czytając Mickiewicza, esej o bohaterach Konrada Wallenroda Adama Mickiewicza i wykorzystanej w utworze balladzie Alpuhara.

Fragment filmu Popiół i diament w reżyserii Andrzeja Wajdy zawierający sceny wykonania piosenki Czerwone maki na Monte Cassino.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Nauczyciel może polecić uczniom wysłuchanie audiobooka przed lekcją, na jego podstawie chętni mogą sporządzić prezentację.

Dodatkowo ilustracją lekcji mogą być piosenki żołnierskie, np. Deszcze jesienny, wyk. P. Twardowski, Pałacyk Michla, wyk. M. Balcar, Warszawskie dzieci, wyk. zespół Lustro z płyty Gloria victis, Biały krzyż, wyk. Czerwone Gitary (dostępne w internecie).