Dla nauczyciela

Autor: Anna Grabarczyk

Przedmiot: Język polski

Temat: Przemiany w deklinacji polskiej. Przymiotnik

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy
Cele kształcenia – wymagania ogólne
II. Kształcenie językowe.
1. Pogłębianie funkcjonalnej wiedzy z zakresu nauki o języku.
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
II. Kształcenie językowe.
1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń:
1) wykorzystuje wiedzę z dziedziny fleksji, słowotwórstwa, frazeologii i składni w analizie i interpretacji tekstów oraz tworzeniu własnych wypowiedzi;
IV. Samokształcenie.
9. wykorzystuje multimedialne źródła informacji oraz dokonuje ich krytycznej oceny;
Zakres rozszerzony
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
II. Kształcenie językowe.
1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto rozumie proces kształtowania się systemu gramatycznego i potrafi wskazać jego elementy we fleksji, fonetyce i składni.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

  • kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

  • kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

  • kompetencje cyfrowe;

  • kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

  • kompetencje obywatelskie;

  • kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele lekcji. Uczeń:

  • poznaje dzieje polskiego przymiotnika;

  • odróżnia odmianę prostą i złożoną przymiotnika;

  • podaje etymologię wybranych nazw miejscowych;

  • podaje przykłady pozostałości dawnych form przymiotników niezłożonych we współczesnej polszczyźnie;

  • wyjaśnia, w jakim przypadku występują archaiczne formy przymiotników niezłożonych.

Strategie nauczania:

  • konstruktywizm;

  • konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

  • ćwiczeń przedmiotowych;

  • z użyciem komputera;

  • podająca.

Formy pracy:

  • praca indywidualna;

  • praca w parach;

  • praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

  • komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

  • zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

  • tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Faza wprowadzająca:

  1. Nauczyciel udostępnia uczniom e‑materiały i wprowadza ich w temat lekcji. Uczniowie zapoznają się z informacjami z sekcji „Wprowadzenie” dotyczącymi przymiotnika.

  2. Nauczyciel wraz uczniami ustala cele zajęć i kryteria sukcesu.

Faza realizacyjna:

  1. Chętny uczeń na głos odczytuje treści sekcji „Przeczytaj”. Nauczyciel wyjaśnia niezrozumiałe informacje i odpowiada na pytania uczniów, jeśli takie się pojawią.

  2. Nauczyciel opowiada uczniom o tym, że deklinacja polskich przymiotników zmieniała się podczas wieków. Czasem trudno jest więc o zachowanie poprawności formy danego wyrazu. Nie tylko uczniowie miewają z tym problemy. Jako ciekawostkę podaje przykład trdności z utworzeniem przymiotnika od słowa Zabrze.
    Muzeum Miejskie w Zabrzu poprosiło o opinię na temat poprawnej formy przymiotnika od nazwy miasta Zabrze:
    Pod auspicjami Muzeum Miejskiego w Zabrzu prowadzone są parce zmierzające do wydania monografii miasta. (…) W artykułach pisanych przez różne osoby pojawiają się różne przymiotniki utworzone od nazwy naszego miasta (…): zabrski i zabrzański. W trosce o poprawność językową naszego wydawnictwa zwracam się z prośbą o opinię na ten temat.
    Odpowiedzi udzieliła dr hab. Danuta Krzyżyk:
    Od nazwy Zabrze można utworzyć przymiotniki zabrski i zabrzański. Obie formy są poprawne, odnotowują je współczesne wydawnictwa poprawnościowe (por. „Wielki słownik ortograficzny PWN”, pod red. E. Polańskiego, Warszawa 2016, s. 1275; „Słownik poprawnej polszczyzny PWN”, pod red. A. Markowskiego, Warszawa 2012, s. 1408; Jan Miodek: „Słownik ojczyzny polszczyzny”, Wrocław 2002, s. 781; B. Czopek‑Kopciuch, U. Bijak, A. Cieślikowa: „Mały słownik nazw polskich miast, państw Europy, ich stolic i mieszkańców”, Warszawa–Kraków 2011, s. 188; „Słownik nazw miejscowości i mieszkańców z odmianą i poradami językowymi”, red. M. Łaziński, Warszawa 2007, s. 365;). Forma zabrski jest starsza, tradycyjna, coraz rzadziej jednak używana, między innymi z powodu trudnej do wymówienia zbitki spółgłoskowej -brsk-. Przymiotnik zabrzański jest bardziej zbliżony pod względem brzmieniowym do formy wyjściowej Zabrze, poręczniejszy artykulacyjnie. Warto też wziąć pod uwagę jeszcze jeden argument za używaniem młodszej formy: mieszkańcy Zabrza to zabrzanie, przejrzysty więc i wygodny jest szereg: Zabrze, zabrzanin, zabrzanka, zabrzański.
    https://rjp.pan.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=1950:zabrze&catid=44&Itemid=208

  3. Uczniowie w parach wykonują polecenia z sekcji „Mapa myśli”. Wybrane osoby z każdej pary referują wyniki pracy, pozostali uczniowie i nauczyciel komentują.

Faza podsumowująca:

  1. Uczniowie w ramach podsumowania wiadomości z lekcji wspólnie w klasie wykonują ćwiczenia od 1 do 6 z sekcji „Sprawdź się”.

  2. Nauczyciel zadaje pytania podsumowujące, np. Jakie były dzieje przymiotnika w języku polskim? Jakie są najważniejsze cechy odmiany prostej i złożonej przymiotnika?

  3. Wybrany uczeń podsumowuje zajęcia, zwracając uwagę na nabyte umiejętności.

Praca domowa:

  1. Uczniowie wykonują ćwiczenia interaktywne nr 7 i 8. Przygotowują uzasadnienia poprawnych odpowiedzi

Materiały pomocnicze:

  • Długosz‑Kurczabowa Krystyna, Dubisz Stanisław, Gramatyka historyczna języka polskiego, Warszawa 2006, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.

  • Zenon Klemensiewicz, Tadeusz Lehr‑Spławiński, Stanisław Urbańczyk, Gramatyka historyczna języka polskiego, Warszawa 1955, Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Wskazówki metodyczne

  • Uczniowie mogą wykorzystać multimedium „Mapa myśli” jako inspirację do przygotowania własnej prezentacji multimedialnej.

Sprawdź się