Dla nauczyciela

Autor: Anna Grabarczyk

Przedmiot: Język polski

Temat: Przemiany w deklinacji polskiej: rzeczownik rodzaju żeńskiego

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy
Cele kształcenia – wymagania ogólne
II. Kształcenie językowe.
1. Pogłębianie funkcjonalnej wiedzy z zakresu nauki o języku.
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
II. Kształcenie językowe.
1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń:
1) wykorzystuje wiedzę z dziedziny fleksji, słowotwórstwa, frazeologii i składni w analizie i interpretacji tekstów oraz tworzeniu własnych wypowiedzi;
III. Tworzenie wypowiedzi.
2. Mówienie i pisanie. Uczeń:
6) tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: wypowiedź o charakterze argumentacyjnym, referat, szkic interpretacyjny, szkic krytyczny, definicja, hasło encyklopedyczne, notatka syntetyzująca;
IV. Samokształcenie.
9. wykorzystuje multimedialne źródła informacji oraz dokonuje ich krytycznej oceny;
11. korzysta z zasobów multimedialnych, np. z: bibliotek, słowników on‑line, wydawnictw e‑book, autorskich stron internetowych; dokonuje wyboru źródeł internetowych, uwzględniając kryterium poprawności rzeczowej oraz krytycznie ocenia ich zawartość;
Zakres rozszerzony
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
II. Kształcenie językowe.
1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto rozumie proces kształtowania się systemu gramatycznego i potrafi wskazać jego elementy we fleksji, fonetyce i składni.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

  • kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

  • kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

  • kompetencje cyfrowe;

  • kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

  • kompetencje obywatelskie;

  • kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele lekcji. Uczeń:

  • wybiera przykłady przemian rzeczowników w internetowej poradni językowej;

  • tworzy mapę myśli na temat deklinacji rzeczoników rodzaju żeńskiego;

  • wyjaśnia, jaka obecnie końcówka występuje najcześciej w dopełniaczu liczby mnogiej;

  • redaguje notatkę syntetyzującą.

Strategie nauczania:

  • konstruktywizm;

  • konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

  • ćwiczeń przedmiotowych;

  • z użyciem komputera;

  • mapa myśli.

Formy pracy:

  • praca indywidualna;

  • praca w parach;

  • praca w grupach;

  • praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

  • komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

  • zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

  • tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

  1. Nauczyciel prosi uczniów, aby odszukali w poradni językowej https://sjp.pwn.pl/ przykłady przemian wybranych rzeczowników rodzaju żeńskiego.

Faza wprowadzająca:

  1. Uczniowie prezentują znalezione w domu przykłady, np.
    W kolędzie są aniołowie ze skrzydły białymi, a w Panu Tadeuszu konfederatka z czaplinymi pióry. Znalazłem więcej cytatów z pióry – we wszystkich był to narzędnik. Jest zatem pióry (skrzydły itp.) wyłącznie narzędnikiem czy zbyt pochopny to wniosek? Rzeczowniki pióro i skrzydło odmieniały się według deklinacji nijakiej twardotematowej. Tylko w N. lm. miały końcówkę -y (pióry, skrzydły); została ona zastąpiona przez -ami (z deklinacji żeńskiej). Dawna końcówka -y przetrwała jeszcze w wyrażeniach typu przed laty, dobrymi słowy.
    Krystyna Długosz‑Kurczabowa, Uniwersytet Warszawski

  2. Nauczyciel informuje, że przez lata zmieniała się deklinacja rzeczowników w każdym rodzaju, z tym że na tej lekcji będą omawiane rzeczowniki rodzaju żeńskiego. Może podać konkretny przykład, choćby wyraz planeta.
    [...] w XVI wieku rzeczownik planeta miał rodzaj męski zgodnie z jego grecką i łacińską etymologią. Stopniowo pod wpływem analogii do polskich rzeczowników żeńskich z końcówką -a (a taką nietypową dla rzeczowników męskich końcówkę miał analizowany rzeczownik) zaczął być traktowany jako rzeczownik żeński. Słownik polszczyzny XVI wieku notuje 74 użycia leksemu planeta w rodzaju męskim i tylko 25 w rodzaju żeńskim. Według Słownika również forma dopełniacza liczby mnogiej planetow jest częstsza (wyekscerpowano 39 takich form) niż współczesna forma planet (formy tej użyto 26 razy).
    Stafeńczyk W.T, Kategoria rodzaju i przypadka polskiego rzeczownika. Próba synchronicznej analizy morfologicznej, Kraków 2007.

Faza realizacyjna:

  1. Nauczyciel wspólnie z uczniami tworzy na dużym arkuszu papieru mapę myśli związaną z informacjami zamieszczonymi w sekcji „Przeczytaj”.

  2. Uczniowie w parach wykonują polecenia z sekcji „Audiobook”. Chętne osoby odczytują gotowe rozwiązania.

  3. Uczniowie przechodzą do sekcji „Sprawdź się” i również w parach pracują nad ćwiczeniami 2, 5, 7 i 8. Pozostałe zadania wykonywane są indywidualnie.

Faza podsumowująca:

  1. Nauczyciel wiesza w widocznym miejscu w klasie gotową mapę myśli. Prosi chętną osobę o podsumowanie wiadomości na temat przemian w deklinacji rzeczowników rodzaju żeńskiego.

Praca domowa:

  1. Przygotuj notatkę syntetyzującą na temat przemian w deklinacji polskiej rzeczowników rodzaju żeńskiego.

Materiały pomocnicze:

  • Stafeńczyk W.T, Kategoria rodzaju i przypadka polskiego rzeczownika. Próba synchronicznej analizy morfologicznej, Kraków 2007.

  • Książek‑Bryłowa W., Skubalanka T., Wariantywność polskiej fleksji, Wrocław 1992

Wskazówki metodyczne

  • Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z multimedium z sekcji „Audiobook”, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.

Sprawdź się