Scenariusz zajęć

Autor: Krzysztof Błaszczak

Przedmiot: chemia

Temat: Jaki charakter mogą mieć tlenki?

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum ogólnokształcące, technikum

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

VII. Systematyka związków nieorganicznych. Uczeń:

5) klasyfikuje tlenki pierwiastków o liczbach atomowych od $1$ do $20$ ze względu na ich charakter chemiczny (kwasowy, zasadowy, amfoteryczny i obojętny); wnioskuje o charakterze chemicznym tlenku na podstawie wyników doświadczenia.

Zakres rozszerzony

VII. Systematyka związków nieorganicznych. Uczeń:

5) klasyfikuje tlenki ze względu na ich charakter chemiczny (kwasowy, zasadowy, amfoteryczny i obojętny); projektuje i przeprowadza doświadczenie, którego przebieg pozwoli wykazać charakter chemiczny tlenku; wnioskuje o charakterze chemicznym tlenku na podstawie wyników doświadczenia.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne

Uczeń:

• wyjaśnia, na czym polega klasyfikacja tlenków;

• wyjaśnia, czym są zasady nazewnictwa w oparciu o tzw. system Stocka;

• analizuje główne właściwości tlenków;

• wykazuje, jak doświadczalnie potwierdzić charakter chemiczny danego tlenku;

• porównuje zmianę charakteru chemicznego wybranych tlenków na tle układu okresowego.

Strategie nauczania:

• asocjacyjna;

• problemowa.

Metody i techniki nauczania:

• grafika interaktywna;

• analiza materiału źródłowego;

• ćwiczenia uczniowskie;

• eksperyment chemiczny;

• bateria.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca zbiorowa.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do Internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, kreda/marker;

• rzutnik multimedialny.

Przebieg zajęć

Faza wstępna:

1. Rozpoznanie wiedzy wyjściowej uczniów. Uczniowie dokonują podziału tlenków pod względem ich charakteru chemicznego.

2. Ustalenie celów lekcji. Nauczyciel podaje temat zajęć i wspólnie z uczniami ustala cele lekcji, które uczniowie zapisują na kartkach i gromadzą w portfolio.

3. Zasady BHP. Nauczyciel zapoznaje uczniów z kartami charakterystyk substancji, jakie zostaną użyte w czasie lekcji.

Faza realizacyjna:

1. Eksperyment uczniowski – „Badanie charakteru chemicznego wybranych tlenków”. Uczniowie pracują w grupach i sprawdzają reaktywność tlenków wobec kwasów i wodorotlenków:

• $\text{I}$ grupa – reakcja tlenku fosforu($\text{V}$) z roztworem wodorotlenku sodu i roztworem kwasu chlorowodorowego;

• $\text{II}$ grupa – reakcja tlenku wapnia z kwasem chlorowodorowym i roztworem wodorotlenku sodu;

• $\text{III}$ grupa – reakcja tlenku glinu z kwasem chlorowodorowym i z roztworem wodorotlenku sodu;

• $\text{IV}$ grupa – reakcja tlenku krzemu($\text{IV}$) z wodą, kwasem chlorowodorowym i roztworem wodorotlenku sodu.
  Nauczyciel rozdaje uczniom karty pracy. w których rozwiązują problem badawczy. Uczniowie układają instrukcję wykonania, proponują odpowiednie szkło i sprzęt laboratoryjny oraz odczynniki chemiczne. Po wyznaczonym czasie chętni uczniowie omawiają efekty pracy grup. Nauczyciel zatwierdza instrukcję. Uczniowie przeprowadzają eksperymenty wg ustalonych instrukcji, zapisują obserwacje, wnioski i równania reakcji w kartach pracy.

2. Nauczyciel proponuje uczniom pracę w parach z wykorzystaniem grafiki interaktywnej. Uczniowie zapoznają się z poleceniem oraz wykonują zawarte w medium ćwiczenia.

3. Uczniowie pracują w parach z częścią „Sprawdź się”. Uczniowie wykonują zadania. Nauczyciel może wyświetlić treść poleceń na tablicy multimedialnej. Po każdym przeczytanym poleceniu nauczyciel daje uczniom określony czas na zastanowienie się, a następnie chętny uczeń z danej pary udziela odpowiedzi/prezentuje rozwiązanie na tablicy. Pozostali uczniowie ustosunkowują się do niej, proponując ewentualnie swoje pomysły. Nauczyciel w razie potrzeby koryguje odpowiedzi, dopowiada istotne informacje, udziela uczniom informacji zwrotnej. Ćwiczenia, których uczniowie nie zdążą wykonać podczas lekcji mogą być zlecone do wykonania w ramach pracy domowej.

Faza podsumowująca:

1. Uczniowie na planszy z narysowaną baterią i zaznaczonymi poziomami jej naładowania, np. co 5‑10% zaznaczają małymi, kolorowymi samoprzylepnymi karteczkami, w jakim stopniu opanowali zagadnienia wynikające z zamierzonych do osiągnięcia celów lekcji. W przypadku, gdy bateria nie jest naładowana w 100%, zastanawiają się w jaki sposób podnieść swój poziom posiadanej wiedzy?

Praca domowa:

1. Uczniowie wykonują w e‑materiale w sekcji „Sprawdź się” pozostałe ćwiczenia, których nie zdążyli wykonać na lekcji.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

1. Grafika interaktywna może być wykorzystana w trakcie lekcji oraz jako pomoc przy przygotowywaniu się do lekcji czy pracy kontrolnej. Uczniowie nieobecni na lekcji mogą wykorzystać laboratorium samorozwoju celem uzupełnienia luk kompetencyjnych

Materiały pomocnicze:

1. Nauczyciel przygotowuje planszę z narysowaną baterią i zaznaczonymi poziomami jej naładowania, np. co $5$–$10\%$ do oceny stopnia opanowania zagadnień oraz małe kolorowe samoprzylepne karteczki dla uczniów.

2. Doświadczenie chemiczne: „Badanie charakteru chemicznego tlenków”

• Szkło i sprzęt laboratoryjny: statywy do probówek, probówki, zlewki, kolby stożkowe z korkami, łyżeczki do spalań, pipety, palniki, zapalniczka, łyżeczki, bagietki.

• Odczynniki chemiczne: wskaźniki (uniwersalny papierek wskaźnikowy, oranż metylowy, fenoloftaleina), woda destylowana, wodorotlenek sodu, tlenek wapnia, tlenek glinu, tlenek krzemu($\text{IV}$), fosfor czerwony, kwas chlorowodorowy.

• Instrukcje wykonania eksperymentów tworzą uczniowie, które weryfikuje nauczyciel.

3. Karty charakterystyk substancji chemicznych.

4. Karta pracy ucznia: