Dla nauczyciela
Autor: Maria Gniłka‑Somerlik
Przedmiot: Język polski
Temat: Język jako materiał poetycki: Daję ci słowo, że nie mam mowy Stanisława Barańczaka
Grupa docelowa:
Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy
Podstawa programowa:
Kształtowane kompetencje kluczowe:
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje w zakresie wielojęzyczności;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje obywatelskie;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.
Cele operacyjne. Uczeń:
definiuje poezję lingwistyczną;
wyjaśnia dosłowne i przenośne znaczenie użytych przez Barańczaka w wierszu związków frazeologicznych;
analizuje zestawienia frazeologiczne w wierszu oraz ich funkcję;
wskazuje na główne problemy postawione w wierszu i uzasadnia swoją interpretację.
Strategie nauczania:
konstruktywizm;
konektywizm.
Metody i techniki nauczania:
rozmowa kierowana;
z użyciem e‑podręcznika;
ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera.
Formy pracy:
praca indywidualna;
praca całego zespołu klasowego.
Środki dydaktyczne:
e‑podręcznik;
tablica interaktywna lub rzutnik;
komputery z dostępem do internetu dla uczniów.
Przebieg lekcji
Faza wprowadzająca
Nauczyciel inicjuje rozmowę na temat tzw. tworzywa poetyckiego:
Czy język może być świadectwem epoki? Jeśli tak, po czym to można rozpoznać?
Po ogólnoklasowej dyskusji na temat możliwości poetyckich języka potocznego, powszedniego, nauczyciel informuje, że tekst (literacki ale nie tylko), który dotyczy samego tekstu i jego języka, a więc jest to „tekst o tekście” nazywamy metatekstem. Natomiast nurtem poetyckim, który sprawdza możliwości języka, bada go w przestrzeni wiersza jest poezja lingwistyczna. Następnie uczniowie zapoznają się z definicjami w słowniku (sekcja „Przeczytaj”). Nauczyciel prezentuje „Wprowadzenie” do materiału, cele i temat lekcji.
Faza realizacyjna
Uczniowie zapoznają się z treścią sekcji „Przeczytaj”, a w następnym kroku czytają wiersz Stanisława Barańczaka Daję ci słowo, że nie ma mowy i zapoznają się z multimedium prezentującym analizę frazeologiczną utworu. Następnie uczniowie wykonują wspólnie ćwiczenia 1‑4 w sekcji „Sprawdź się”, a w kolejnym kroku pozostałe ćwiczenia w pracy indywidualnej. Wyniki pracy omawiane są na forum klasowym.
Faza podsumowująca
W fazie podsumowującej nauczyciel prezentuje uczniom wiersz, który koresponduje z treścią pracy domowej, ale przede wszystkim jego tematem także jest język. Jego autorem jest twórca Pokolenia’68 Ryszard Krynicki. Uczniowie po lekturze utworu dyskutują na temat jego wymowy i zestawiają go z wierszem Stanisława Barańczaka Daję ci słowo, że nie ma mowy.
Język, to dzikie mięsoPanu Zbigniewowi Herbertowi
i Panu Cogito
Język, to dzikie mięso, które rośnie w ranie,
w otwartej ranie ust, żywiących się skłamaną prawdą,
język, to obnażone serce, nagie ostrze,
które jest bezbronne, ten knebel, który dławi
powstania słów, to zwierzę oswajane
z ludzkimi zębami, to nieludzkie, co rośnie w nas
i nas przerasta, ta czerwona flaga, którą wypluwamy
razem z krwią, to rozdwojone, co otacza, to
prawdziwe kłamstwo, które mami,to dziecko, które ucząc się prawdy, prawdziwie kłamie
Napisz interpretację porównawczą wiersza Stanisława Barańczaka Daję ci słowo, że nie ma mowy oraz wiersza Zbigniewa Herberta Dałem słowo.
Dałem słowobyłem bardzo młody
i rozsądek doradzał
żeby nie dawać słowamogłem śmiało powiedzieć
namyślę się jeszcze
nie ma pośpiechu
to nie rozkład jazdydam słowo po maturze
po służbie wojskowej
kiedy zbuduję domale czas eksplodował
nie było już przedtem
nie było już potem
w oślepiającym teraz
trzeba było wybierać
więc dałem słowosłowo –
pętla na szyi
słowo ostateczne
w rzadkich chwilach
kiedy wszystko staje się lekkie
przechodzi w przezroczystość
myślę sobie:
„słowo daję
chętnie bym
cofnął dane słowo”
Materiały dodatkowe:
Anna Świrek, W kręgu współczesnej poezji lingwistycznej, Zielona Góra 1985.
Małgorzata Anna Szulc Packalén, Pokolenie’68, Warszawa 1997.
Wskazówki metodyczne
Uczniowie mogą wykorzystać multimedium „Schemat” do przygotowania się do lekcji powtórkowej.