Dla nauczyciela

Autor: Marta Kulikowska

Przedmiot: Język polski

Temat: Ojciec Goriot – cechy powieści realistycznej

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;

2) rozpoznaje konwencje literackie i określa ich cechy w utworach (fantastyczną, symboliczną, mimetyczną, realistyczną, naturalistyczną, groteskową);

8) wykazuje się znajomością i zrozumieniem treści utworów wskazanych w podstawie programowej jako lektury obowiązkowe;

9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;

10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;

14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;

15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;

16) rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.

2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:

1) przetwarza i hierarchizuje informacje z tekstów, np. publicystycznych, popularnonaukowych, naukowych;

2) analizuje strukturę tekstu: odczytuje jego sens, główną myśl, sposób prowadzenia wywodu oraz argumentację;

6) odczytuje pozaliterackie teksty kultury, stosując kod właściwy w danej dziedzinie sztuki;

II. Kształcenie językowe.

4. Ortografia i interpunkcja. Uczeń:

1) stosuje zasady ortografii i interpunkcji, w tym szczególnie: pisowni wielką i małą literą, pisowni łącznej i rozłącznej partykuły nie oraz partykuły -bym, -byś, -by z różnymi częściami mowy; pisowni zakończeń -ji, -ii, -i ; zapisu przedrostków roz-, bez-, wes-, wz-, ws-; pisowni przyimków złożonych; pisowni nosówek ( a, ę ) oraz połączeń om, on, em, en ; pisowni skrótów i skrótowców;

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Elementy retoryki. Uczeń:

1) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich konstrukcji składniowych;

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

1) zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie;

2) buduje wypowiedź w sposób świadomy, ze znajomością jej funkcji językowej, z uwzględnieniem celu i adresata, z zachowaniem zasad retoryki;

4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji;

6) tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: wypowiedź o charakterze argumentacyjnym, referat, szkic interpretacyjny, szkic krytyczny, definicja, hasło encyklopedyczne, notatka syntetyzująca;

IV. Samokształcenie.

1. rozwija umiejętność pracy samodzielnej między innymi przez przygotowanie różnorodnych form prezentacji własnego stanowiska;

2. porządkuje informacje w problemowe całości poprzez ich wartościowanie; syntetyzuje poznawane treści wokół problemu, tematu, zagadnienia oraz wykorzystuje je w swoich wypowiedziach;

6. wybiera z tekstu odpowiednie cytaty i stosuje je w wypowiedzi;

10. gromadzi i przetwarza informacje, sporządza bazę danych;

Zakres rozszerzony

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:

2) rozumie pojęcie tradycji literackiej i kulturowej, rozpoznaje elementy tradycji w utworach, rozumie ich rolę w budowaniu wartości uniwersalnych;

3) rozpoznaje w utworach cechy prądów literackich i artystycznych oraz odczytuje ich funkcje;

Lektura obowiązkowa

17) realistyczna lub naturalistyczna powieść europejska (Honoré de Balzac, Ojciec Goriot lub Charles Dickens, Klub Pickwicka, lub Mikołaj Gogol, Martwe dusze, lub Gustaw Flaubert, Pani Bovary);

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie;
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje w zakresie wielojęzyczności.

Cele operacyjne. Uczeń:

na podstawie Ojca Goriot wskazuje cechy gatunkowe powieści realistycznej,
przedstawia na przykładach zasadę mimesis,
analizuje kreację bohaterów i wskazuje, jakimi motywacjami się kierują,
zapoznaje się z tekstami krytycznoliterackimi wprowadzającymi w zagadnienia genologiczne.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

odwrócona klasa;
ćwiczeń przedmiotowych;
dyskusja.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

Uczniowie zapoznają się z treściami w sekcji „Przeczytaj”.
Nauczyciel prosi także, by uczniowie przypomnieli sobie, czym jest realizm w literaturze i sztuce. Zainteresowane osoby mogą przygotować prezentację złożoną z obrazów XIX‑wiecznych realistów.

Faza wprowadzająca:

Nauczyciel wyświetla na tablicy temat lekcji oraz cele zajęć, omawiając lub ustalając razem z uczniami kryteria sukcesu.
Krótka rozmowa wprowadzająca w temat lekcji: nauczyciel prosi, by uczniowie przypomnieli założenia realizmu w sztuce i literaturze XIX wieku. Mogą wykorzystać zgromadzoną dotychczas wiedzę oraz informacje z bloku tekstowego. Na tablicy powstaje mapa myśli, której głównym hasłem jest realizm. Uczniowie notują ją w zeszytach. Następnie oglądają prezentację malarstwa realistycznego przygotowana przez zainteresowane osoby. Nauczyciel pyta o wrażenia uczestników zajęć, prosi, by wskazali cechy charakterystyczne dla tego rodzaju malarstwa.

Faza realizacyjna:

Uczniowie zapoznają się z mapą myśli zamieszczoną w e‑materiale. Później, w parach, wykonują polecenie 1 towarzyszące tej sekcji. Po upływie ustalonego czasu wybrane osoby przedstawiają propozycje odpowiedzi, a nauczyciel weryfikuje ich poprawność.
Nauczyciel poleca, by uczniowie podzielili się na 6 grup. Każda z nich wybiera jednego z bohaterów powieści Balzaka i dokonuje jego charakterystyki. Pomocne mogą być pytania: do jakiej warstwy społecznej należy postać? Z kim łączą ja najściślejsze powiązania? W jakich wydarzeniach bierze udział?
Liderzy grup prezentują efekty pracy zespołu i zapisują na tablicy nazwisko postaci i zwięzłą charakterystykę (zamkniętą w jednym zdaniu).
Nadal pracując w grupach, uczniowie wykonują polecenie: Przyjrzyj się dziełu Gustave’a Courbeta i napisz w kilku zdaniach, jakie cechy realizmu zawiera obraz Kamieniarze. Co, według was, może mieć wspólnego realizm w sztuce z realizmem literackim?
Później członkowie każdej grupy wybierają inny obraz z prezentacji przedstawionej na początku lekcji i dokonują jego interpretacji, pamiętając o założeniach realizmu. Nauczyciel przypomina im także o kategorii mimesis, która jest ważna w interpretacji dzieł realistycznych.
Wskazane przez prowadzącego ćwiczenia z sekcji „Sprawdź się” uczniowie wykonują indywidualnie. Nauczyciel udziela im wsparcia, jeśli jest potrzebne. Warto zwrócić uwagę na ciekawe ćwiczenia wymagające wykorzystania tekstów krytycznoliterackich, czyli ćw. 5, 6 i 7, oraz wymagające pracy z tekstem powieści Balzaka (ćw. 4).

Faza podsumowująca:

Na koniec zajęć nauczyciel prosi wybranych uczniów o rozwinięcie zdania: Na dzisiejszych zajęciach dowiedziałem się…, nauczyłem się...

Praca domowa:

Przyjrzyj się dziełu Gustave’a Courbeta i napisz w kilku zdaniach, jakie cechy realizmu zawiera obraz Kamieniarze. Co, według ciebie, może mieć wspólnego realizm w sztuce z realizmem literackim? Swoją odpowiedź uzasadnij.

Materiały pomocnicze:

Michał Bachtin, Wokół problemów realizmu, Warszawa 1977.
Erich Auerbach, Rzeczywistość przedstawiona w literaturze Zachodu, Warszawa 1964.

Wskazówki metodyczne

Uczniowie mogą wykorzystać multimedium „Mapa myśli” do przygotowania się do lekcji powtórkowej.

Sprawdź się