Dla nauczyciela
Autor: Anna Grabarczyk
Przedmiot: Język polski
Temat: Język mówiony i język pisany
Grupa docelowa:
Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy
Podstawa programowa:
Kształtowane kompetencje kluczowe:
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie;
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje w zakresie wielojęzyczności.
Cele operacyjne. Uczeń:
podaje przykłady związane z komunikacją;
wskazuje na użytą w tekście odmianę języka;
wypisuje z tekstu cechy charakterystyczne dla wybranej odmiany języka;
wymienia różnice między językiem mówionym a pisanym, oficjalną a nieoficjalną odmianą języka pisanego;
podaje wyznaczniki języka pisanego.
Strategie nauczania:
konstruktywizm;
konektywizm.
Metody i techniki nauczania:
ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera;
dyskusja.
Formy pracy:
praca indywidualna;
praca w parach;
praca całego zespołu klasowego.
Środki dydaktyczne:
komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.
Przebieg lekcji
Przed lekcją:
Nauczyciel prosi uczniów o wyszukanie w papierowym lub internetowym Słowniku języka polskiego definicji pojęć: komunikacja językowa, komunikatywny, komunikować.
Faza wprowadzająca:
Uczniowie podają przykłady komunikacji i wspólnie je omawiają. Następnie nauczyciel zadaje uczniom pytania, jak się na co dzień komunikują i czy można się porozumiewać bez znajomości mowy i pisma.
Nauczyciel robi krótkie wprowadzenie do lekcji, np.:
Komunikacja ludzi pierwotnie miała postać żywej mowy. Pismo ma zatem wobec niej charakter wtórny. Narodziło się ono kilkanaście tysięcy lat temu i na początku przybierało formę rysunków w jaskiniach i na tabliczkach glinianych. Taka forma nosi nazwę pisma piktograficznego. Kolejną fazą w dziejach jest pismo ideograficzne, składające się z jednostek symbolizujących cząstki wyrazów i wyrazy. Taką postać mają hieroglify egipskie i pismo chińskie. Następnie pojawia się pismo fonetyczne (znaki odzwierciedlają dźwięki) – najpierw sylabiczne, a potem alfabetyczne. Ponadto można wyróżnić pismo złożone, czyli mieszane, łączące wymienione wcześniej systemy. Pismo alfabetyczne stworzyli Grecy ok. 1000 r. p.n.e.: wykorzystali fenickie zapisy spółgłosek sporządzone na tabliczkach klinowych. Dodali do nich samogłoski, a także zmienili kierunek pisma na od lewej strony do prawej. Z greckiego alfabetu powstał alfabet łaciński.
Faza realizacyjna:
Uczniowie indywidualnie zapoznają się z treściami w sekcji „Wprowadzenie” oraz „Przeczytaj”. Następnie chętna osoba przedstawia krótkie podsumowanie materiału.
Uczniowie analizują mapę myśli w sekcji multimedialnej, a następnie czytają podany fragment tekstu i decydują, którą z odmian języka ogólnego on reprezentuje – polszczyznę pisaną czy mówioną. Wypisują obecne w tej wypowiedzi cechy charakterystyczne dla wybranej odmiany języka.
Polecenia 2 i 3 z tej sekcji uczniowie wykonują w parach.Prowadzący zapowiada uczniom, że w kolejnym kroku będą rozwiązywać ćwiczenia – od najprostszych do najtrudniejszych (zadania od 1 do 6). Każdy z uczniów robi to samodzielnie. Po ustalonym czasie wybrani uczniowie przedstawiają odpowiedzi, a reszta klasy wspólnie ustosunkowuje się do nich. Nauczyciel w razie potrzeby koryguje odpowiedzi, dopowiada istotne informacje, udziela uczniom informacji zwrotnej.
Faza podsumowująca:
Nauczyciel zadaje uczniom pytania podsumowujące:
- Jakie są naistotniejsze różnice między językiem mówionym a pisanym?
- Jakie są różnice pomiędzy oficjalną a nieoficjalną odmianą języka pisanego?
- Jakie są wyznaczniki języka pisanego, aby był on zrozumiały dla odbiorcy?
Praca domowa:
Uczniowie wykonują w domu ćwiczenia 7 i 8 z sekcji „Sprawdź się”.
Materiały pomocnicze:
Aleksander Wilkoń, Typologia odmian językowych współczesnej polszczyzny, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2000.
J. Lalewicz, Komunikacja językowa i literatura, Wrocław‑Warszawa‑Kraków‑Gdańsk 1975.
Wskazówki metodyczne
Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z multimedium z sekcji „Mapa myśli”, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.