Dla nauczyciela - Zintegrowana Platforma Edukacyjna

Autor: Zespół Redakcyjny

Przedmiot: Język polski

Temat: Samouczek: Aluzja literacka w Żarłocznej Ewie Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

Cele kształcenia – wymagania ogólne

II. Kształcenie językowe.

3. Funkcjonalne wykorzystywanie wiedzy o języku w odczytaniu sensów zawartych w strukturze głębokiej tekstów literackich i nieliterackich.

III. Tworzenie wypowiedzi.

5. Rozwijanie umiejętności tworzenia tekstów o wyższym stopniu złożoności.

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;

2) rozpoznaje konwencje literackie i określa ich cechy w utworach (fantastyczną, symboliczną, mimetyczną, realistyczną, naturalistyczną, groteskową);

3) rozróżnia gatunki epickie, liryczne, dramatyczne i synkretyczne, w tym: gatunki poznane w szkole podstawowej oraz epos, odę, tragedię antyczną, psalm, kronikę, satyrę, sielankę, balladę, dramat romantyczny, powieść poetycką, a także odmiany powieści i dramatu, wymienia ich podstawowe cechy gatunkowe;

4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;

5) interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;

6) rozpoznaje w tekstach literackich: ironię i autoironię, komizm, tragizm, humor, patos; określa ich funkcje w tekście i rozumie wartościujący charakter;

8) wykazuje się znajomością i zrozumieniem treści utworów wskazanych w podstawie programowej jako lektury obowiązkowe;

13) porównuje utwory literackie lub ich fragmenty, dostrzega kontynuacje i nawiązania w porównywanych utworach, określa cechy wspólne i różne;

14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;

15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;

II. Kształcenie językowe.

1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń:

1) wykorzystuje wiedzę z dziedziny fleksji, słowotwórstwa, frazeologii i składni w analizie i interpretacji tekstów oraz tworzeniu własnych wypowiedzi;

2) rozumie zróżnicowanie składniowe zdań wielokrotnie złożonych, rozpoznaje ich funkcje w tekście i wykorzystuje je w budowie wypowiedzi o różnym charakterze;

4. Ortografia i interpunkcja. Uczeń:

1) stosuje zasady ortografii i interpunkcji, w tym szczególnie: pisowni wielką i małą literą, pisowni łącznej i rozłącznej partykuły nie oraz partykuły -bym, -byś, -by z różnymi częściami mowy; pisowni zakończeń -ji, -ii, -i ; zapisu przedrostków roz-, bez-, wes-, wz-, ws-; pisowni przyimków złożonych; pisowni nosówek ( a, ę ) oraz połączeń om, on, em, en ; pisowni skrótów i skrótowców;

2) wykorzystuje składniowo‑znaczeniowy charakter interpunkcji do uwypuklenia sensów redagowanego przez siebie tekstu;

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Elementy retoryki. Uczeń:

1) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich konstrukcji składniowych;

6) rozumie, na czym polega logika i konsekwencja toku rozumowania w wypowiedziach argumentacyjnych i stosuje je we własnych tekstach;

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

2) buduje wypowiedź w sposób świadomy, ze znajomością jej funkcji językowej, z uwzględnieniem celu i adresata, z zachowaniem zasad retoryki;

6) tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: wypowiedź o charakterze argumentacyjnym, referat, szkic interpretacyjny, szkic krytyczny, definicja, hasło encyklopedyczne, notatka syntetyzująca;

8) tworzy plan kompozycyjny i dekompozycyjny tekstów o charakterze argumentacyjnym;

11) stosuje zasady poprawności językowej i stylistycznej w tworzeniu własnego tekstu; potrafi weryfikować własne decyzje poprawnościowe;

12) wykorzystuje wiedzę o języku w pracy redakcyjnej nad tekstem własnym, dokonuje korekty tekstu własnego, stosuje kryteria poprawności językowej.

IV. Samokształcenie.

2. porządkuje informacje w problemowe całości poprzez ich wartościowanie; syntetyzuje poznawane treści wokół problemu, tematu, zagadnienia oraz wykorzystuje je w swoich wypowiedziach;

6. wybiera z tekstu odpowiednie cytaty i stosuje je w wypowiedzi;

Lektura obowiązkowa

1) Biblia, w tym fragmenty Księgi Rodzaju, Księgi Hioba, Księgi Koheleta, Pieśni nad Pieśniami, Księgi Psalmów, Apokalipsy wg św. Jana;

Zakres rozszerzony

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:

1) odczytuje tekst w jego warstwie semantycznej i semiotycznej;

2) rozumie pojęcie tradycji literackiej i kulturowej, rozpoznaje elementy tradycji w utworach, rozumie ich rolę w budowaniu wartości uniwersalnych;

5) rozpoznaje mitologizację i demitologizację w utworach literackich, rozumie ich uniwersalny charakter oraz rolę w interpretacji;

10) rozumie pojęcie parafrazy, parodii i trawestacji, wskazuje ich wzorce tekstowe; wykorzystuje te pojęcia w interpretacji utworu literackiego;

12) rozumie pojęcie aluzji literackiej, rozpoznaje aluzje w utworach i określa ich znaczenie w interpretacji utworów;

2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:

3) rozpoznaje nawiązania do tradycji biblijnej i antycznej w kulturze współczesnej;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie;
kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej;
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji.

Cele operacyjne. Uczeń:

definiuje pojęcia komizmu, absurdu oraz aluzji literackiej oraz wskazuje ich cechy w utworze Żarłoczna Ewa Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego;
dokonuje analizy języka wypowiedzi zastosowanego przez poetę oraz wyjaśnia, w jaki sposób wpływa on na obraz świata przedstawionego;
wyjaśnia, w jaki sposób Gałczyński zmodyfikował przesłanie Księgi Rodzaju w utworze Żarłoczna Ewa;
konstruuje i redaguje pracę na temat: Wyróżnij i omów wszystkie elementy komiczne i absurdalne, które odróżniają utwór „Żarłoczna Ewa” od pierwowzoru. Zastanów się, czy znajomość treści Księgi Rodzaju jest konieczna do właściwego zrozumienia tekstu Gałczyńskiego;
redaguje tekst interpretacyjny na temat Żarłocznej Ewy Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera;
samouczek (tutorial).

Formy pracy:

praca indywidualna.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją

Nauczyciel poleca uczniom, by przed lekcją przeczytali teksty, których dotyczyć będzie samouczek. W tym przypadku to lektura fragmentu Księgi Rodzaju (3, 1 7) oraz utworu Żarłoczna Ewa Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego. Uczniowie zainteresowani pogłębieniem tematu mogą zapoznać się z treścią całego tomu zawierającego wszystkie scenki Teatrzyku Zielona Gęś (proponowane wydanie: Iskry, Warszawa 2009).

Faza wprowadzająca

Nauczyciel prezentuje uczniom „Wprowadzenie” do lekcji oraz jej cele. Zapisuje temat na tablicy. Informuje uczniów, że lekcja będzie poświęcona na samodzielną pracę. Zadaniem nauczyciela jest kontrolowanie przebiegu pracy uczniów.

Faza realizacyjna

Praca z multimedium:

Uczniowie zapoznają się z treścią samouczka. Formułują syntetyzującą notatkę. Wykonują polecenia do multimedium:

W pierwszym poleceniu postawiono przed uczniami zadanie przypomnienia sobie dzieł (literackich i plastycznych) interpretujących biblijną scenę kuszenia oraz dokonania ich zestawienia.
W odpowiedzi na drugie polecenie uczniowie tworzą konspekt pracy pisemnej w dowolnej formie graficznej (np. grafonotkę, tabelę, mapę myśli). Tutaj zapisują także wszystkie swoje wątpliwości, pytania do tekstu, kwestie kluczowe.

Ćwiczenia interpretacyjne:

Uczniowie wykonują ćwiczenia w sekcji „Sprawdź się”: 1‑7. W tej sekcji zestawiają ze sobą teksty Żarłoczna Ewa i fragment Księgi Rodzaju, w tym postaci występujące w obu dziełach. Dokonują analizy tekstu: wyszukują środki stylistyczne, elementy komizmu i absurdu, opisują ich funkcjonalność, wskazują typ aluzji literackiej. W finalnej części przygotowują się do sformułowania tekstu interpretacyjnego.

Faza podsumowująca

W fazie podsumowującej nauczyciel pyta uczniów o ich wątpliwości i sugestie, które pojawiły się podczas pracy z samouczkiem.
Nauczyciel informuje uczniów o pracy domowej. Ich zadaniem będzie sformułowanie tekstu interpretacyjnego według reguł zaprezentowanych w samouczku. Nauczyciel może dodatkowo polecić uczniom użyteczne lektury i pomoce, które przydadzą się podczas pracy.

Praca domowa:

W ramach pracy domowej uczniowie wykonują ćwiczenie nr 8 z sekcji „Sprawdź się”.

Materiały dodatkowe:

Andrzej Drawicz, Konstanty Ildefons Gałczyński, Warszawa 1973.
Kira Gałczyńska, Zielony Konstanty, Warszawa 2011.
Jak przygotować i napisać interpretację? Poradnik, dostępny na stronie: cke.gov.pl.

Wskazówki metodyczne

Uczniowie mogą wykorzystać samouczek jako pomoc przy formułowaniu kolejnej interpretacji aluzji literackiej.