Autor: Martyna Wojtowicz

Temat: Od kryzysu do rozkwitu. Przemiany gospodarczo‑społeczne w Europie w XI–XIII w.

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne:

Uczeń:

• wyjaśnia różnice między dwupolówką a trójpolówką i tłumaczy znaczenie tej ostatniej dla rozwoju rolnictwa;

• omawia inne zmiany w rolnictwie średniowiecznym, m.in. wykorzystanie pługa i chomąta;

• charakteryzuje przyczyny wzrostu zaludnienia w Europie średniowiecznej;

• analizuje różnice między średniowiecznym życiem na wsi i w mieście;

• wyjaśnia terminy: ugór, trójpolówka, zboża jare i ozime, cech, gildia, hanza.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• rozmowa nauczająca z wykorzystaniem ćwiczeń interaktywnych;

• analiza materiału źródłowego (porównawcza);

• dyskusja;

• metoda jigsaw.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Faza wstępna:

1. Nauczyciel wyświetla na tablicy uczniom temat lekcji, nawiązując do zagadnień opisanych w sekcji „Wprowadzenie”. Omawia cele lekcji.

2. Dyskusja wprowadzająca. Uczniowie interpretują ilustrację okładkową, wskazując na jej powiązania z tematem i celami lekcji.

Faza realizacyjna:

1. Metoda jigsaw. Uczniowie odliczają do trzech. Łączą się w zespoły według przydzielonych numerów. Każda grupa opracowuje fragment materiału z sekcji „Przeczytaj”:

• grupa 1 – Więcej ziemi, więcej plonów;

• grupa 2 – Błotniste ulice, kramy i stragany;

• grupa 3 – Targi i jarmarki.

Po zakończeniu pracy uczniowie zmieniają zespoły tak, by w każdym znalazła się przynajmniej jedna osoba z poprzednich grup. Uczniowie dzielą się wiedzą zdobytą wcześniej i uczą się od siebie nawzajem. Chętne lub wybrane osoby omawiają przydzielone zagadnienia. Pozostali uczniowie mogą zadawać pytania i weryfikować przedstawione informacje.

2. Uczniowie wykonują indywidualnie ćwiczenie 1.

3. Nauczyciel zapowiada, że uczniowie będą w parach pracować z multimedium („Animacja”). Uczniowie analizują treść polecenia 1: „Wskaż, na czym polegały zalety trójpolówki w porównaniu z wcześniejszymi metodami uprawy ziemi. Oceń, jakie były korzyści z punktu widzenia pana feudalnego i chłopa”. Po zapoznaniu się z multimedium uczniowie dyskutują, a następnie zapisują wnioski. Wybrane pary omawiają swoje rozwiązanie i spostrzeżenia na forum klasy, nauczyciel może dopowiadać ważne, a pominięte kwestie.

4. Uczniowie wykonują indywidualnie ćwiczenia 2 i 3, odnoszące się do zmian w średniowiecznym rolnictwie.

5. Następnie uczniowie (ponownie w parach) wykonują ćwiczenia 4 i 5. Nauczyciel prosi wybraną osobę albo ochotnika o wyjaśnienie związku między zastosowaniem pługa a wzrostem zaludnienia w Europie średniowiecznej.

Faza podsumowująca:

1. W ramach podsumowania uczniowie wykonują indywidualnie ćwiczenie 6. Przedstawiają na forum klasy propozycje swoich pytań.

2. Nauczyciel ponownie odczytuje temat lekcji „Od kryzysu do rozkwitu. Przemiany gospodarczo‑społeczne w Europie w XI–XIII w.” i inicjuje krótką rozmowę na temat kryteriów sukcesu. Czego uczniowie się nauczyli?

3. Na koniec nauczyciel poleca chętnemu uczniowi podsumowanie i – jeśli to potrzebne – uzupełnia informacje.

Praca domowa:

1. Wykonaj ćwiczenia 7 i 8 z sekcji „Sprawdź się”.

2. Zadanie dla uczniów ambitnych (lub zainteresowanych): Narysuj komiks, w którym przedstawisz życie chłopa w średniowiecznej Francji w XII w.

Materiały pomocnicze:

Encyklopedia Odkrycia młodych, t. 41, Średniowieczne miasta, Warszawa 1992.

R. Michałowski, Historia powszechna. Średniowiecze, PWN, Warszawa 2012.

Teksty źródłowe do nauki historii w szkole, oprac. R. Heck, nr 8, Warszawa 1959.

Wielka Historia Świata, t. 1–12 (praca pod patronatem Polskiej Akademii Umiejętności), Świat Książki 2004–2006.

Wielka historia Polski, t. 1–10, Oficyna Wydawnicza FOGRA, Kraków 2016.

Seria Historia powszechna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011–2019.

E. Brudnik, A. Moszyńska, B. Owczarska, Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie. Przewodnik po metodach aktywizujących, Wydawnictwo Jedność, Kielce 2011.

Wskazówki metodyczne:

• Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z informacjami w sekcji „Animacja”, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.

Spis ilustracji nieopisanych:

• Ćwiczenie 1 - Ilustracja A: Prace polowe w średniowiecznej miniaturze; domena publiczna, Wikimedia Commons.

• Ćwiczenie 1 - Ilustracja B: Średniowieczny targ; domena publiczna, Wikimedia Commons.

• Ćwiczenie 1 - Ilustracja C: Książę biesiaduje przy suto zastawionym stole, otoczony licznymi sługami, gośćmi, a także podwładnymi; domena publiczna, Wikimedia Commons.

• Ćwiczenie 3 - Ilustracja 1: Europejskie przedstawienie chomąta; domena publiczna, Wikimedia Commons.

• Ćwiczenie 3 - Ilustracja 2: Chomąto; Eichinger, Wikimedia Commons, licencja: CC BY‑SA 3.0.