Autor: Stanisław Mrozowicz

Przedmiot: Historia

Temat: Zbrodnia bez kary. Polscy jeńcy w ZSRS i zbrodnia katyńska

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne:

Uczeń:

• opowiada o losach polskich więźniów obozów w Starobielsku, Kozielsku i Ostaszkowie oraz tragedii rodzin katyńskich;

• wyjaśnia, dlaczego sowieccy zbrodniarze, w przeciwieństwie do nazistów, nigdy nie zostali sprawiedliwie osądzeni i ukarani za swoje decyzje i czyny;

• wciela się w rolę detektywa i przedstawia materiał dowodowy przeciwko kłamstwu katyńskiemu;

• przedstawia przykłady odwołań do zbrodni katyńskiej w polskiej tradycji i kulturze.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• rozmowa nauczająca z wykorzystaniem ćwiczeń interaktywnych;

• analiza materiału źródłowego (porównawcza);

• dyskusja.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

• telefony z dostępem do internetu.

Przebieg lekcji

Przed lekcją nauczyciel poleca uczniom, aby przeprowadzili krótkie wywiady z dziadkami, rodzicami lub innymi członkami rodziny o obecności (lub braku) tematu zbrodni katyńskiej w świadomości społecznej czasów PRL‑u. Wywiady powinny odnosić się do wspomnień dotyczących oficjalnego stanowiska władz PRL, ale także do tego, jak i czy w ogóle poruszany był ten temat wśród Polaków. Uczniowie przeprowadzają wywiady i przygotowują z nich krótkie prezentacje.

Faza wstępna:

1. Nauczyciel inicjuje lekcję, wspominając o kampanii wrześniowej 1939 r. i ataku ZSRS na Polskę. Zadaje uczniom pytania: Jak zachowywali się żołnierze polscy wobec Armii Czerwonej? Jaka była polityka władz sowieckich na okupowanych przez ZSRS ziemiach polskich? Uczniowie udzielają odpowiedzi, nauczyciel się do nich odnosi, dopowiadając potrzebne informacje.

2. Następnie nauczyciel przedstawia cel lekcji: Dowiecie się o losach polskich więźniów obozów w Starobielsku, Kozielsku i Ostaszkowie oraz tragedii rodzin katyńskich. Wyjaśnicie, dlaczego sowieccy zbrodniarze, w przeciwieństwie do nazistów, nigdy nie zostali sprawiedliwie osądzeni i ukarani za swoje decyzje i czyny.

Faza realizacyjna:

1. Nauczyciel opowiada uczniom o prowadzonej sowietyzacji na terenach polskich zagarniętych przez Związek Sowiecki i decyzji wymordowania polskich jeńców. Omawia kłamstwo katyńskie i wieloletnie ukrywanie przez ZSRS prawdy o zbrodni katyńskiej, a także wysiłki Polaków, aby ujawnić prawdę.

2. Następnie nauczyciel przypomina o przygotowywanych przez uczniów przed lekcją wywiadach. Chętni/wybrani uczniowie prezentują rezultaty przeprowadzonych przez siebie rozmów. Następnie nauczyciel prosi uczniów o refleksję i odpowiedź na pytania:

• W jaki sposób pytane osoby mówią o zbrodni katyńskiej? Z jakiej perspektywy?

• Na co szczególnie zwracają uwagę świadkowie tamtej epoki?

• Jakie sprzeczności między oficjalną wersją wydarzeń a opowieściami świadków zauważacie?

• Jakie informacje były dla was szczególnie ciekawe i dlaczego?

Wybrany uczeń zapisuje na tablicy w punktach podsumowanie uczniowskich prezentacji.

3. Praca z multimedium („Mapa interaktywna”). Uczniowie w parach wykonują polecenie 2: „Na podstawie mapy oraz swojej wiedzy o Zbrodni Katyńskiej uzasadnij, że stanowiła ona mord na elicie polskiego społeczeństwa”. Wskazana para przedstawia swoje uzasadnienie.

4. Uczniowie wykonują indywidualnie ćwiczenia 1 i 2 w sekcji „Sprawdź się”, analizują fragmenty wspomnień polskich jeńców oraz teksty źródłowe. Następnie porównują swoje odpowiedzi z kolegą lub koleżanką.

5. Uczniowie wykonują w parach ćwiczenia 4 i 7, zapoznają się ze zdjęciami i je analizują. Wybrana lub wylosowana para prezentuje swoje propozycje odpowiedzi, pozostali uczniowie mogą się do nich odnieść.

6. Na koniec tej części lekcji uczniowie dzielą się na czteroosobowe grupy i wykonują ćwiczenie 8, sporządzają katalog pięciu dowodów, które świadczą o sowieckiej odpowiedzialności za zbrodnię. Przedstawiciel wskazanej grupy omawia zaproponowane dowody, pozostali uczniowie mogą dyskutować o tym wyborze, przedstawiając swoje propozycje i je uzasadniając.

Faza podsumowująca:

1. Na koniec chętni uczniowie podsumowują najważniejsze fakty dotyczące zbrodni katyńskiej, kłamstwa katyńskiego oraz sposobów upamiętniania tej zbrodni przez Polaków. Nauczyciel może zadać uczniom pytanie o pomniki lub inne formy upamiętnienia zbrodni katyńskiej w miejscu zamieszkania uczniów.

2. Nauczyciel rozdaje uczniom ankietę ewaluacyjną z oceną lekcji, pracy własnej ucznia oraz pracy klasy. Udziela im też informacji zwrotnej.

Praca domowa:

Wykonaj polecenie 3 dołączone do multimedium: „Wyobraź sobie, że na twoje zaproszenie szkołę odwiedzi historyk, autor publikacji naukowych o zbrodni katyńskiej. Twoim zadaniem będzie przeprowadzenie z nim rozmowy na temat losów Polaków zamordowanych przez funkcjonariuszy NKWD wiosną 1940 r. Postaraj się do tej rozmowy odpowiednio przygotować. Korzystając z informacji z mapy, ułóż cztery pytania do swojego gościa”.

Materiały pomocnicze:

R. Kaczmarek, Historia Polski 1914–1989, Warszawa 2010.

W. Roszkowski, Historia Polski 1914–2015, Warszawa 2019.

Sprzączki i guziki z orzełkiem ze rdzy. Obraz ofiar Zbrodni Katyńskiej w pracach plastycznych młodego pokolenia, oprac. K. Cegiełka, K. Sachnowska, A. Sulej, O. Tumińska, K. Wisłocki, R.B. Pękała, Warszawa 2012.

Wskazówki metodyczne:

• Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z informacjami w sekcji „Mapa interaktywna”, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.