Dla nauczyciela

Autor: Bożena Święch

Przedmiot: Język polski

Temat: Warsztaty interpretacyjne. Cyprian Kamil Norwid Ostatni despotyzm i Stanisław Barańczak Garden party – analiza porównawcza

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Cele kształcenia – wymagania ogólne

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Kształtowanie dojrzałości intelektualnej, emocjonalnej i moralnej uczniów.

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

Zakres podstawowy

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;

4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;

5) interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;

6) rozpoznaje w tekstach literackich: ironię i autoironię, komizm, tragizm, humor, patos; określa ich funkcje w tekście i rozumie wartościujący charakter;

8) wykazuje się znajomością i zrozumieniem treści utworów wskazanych w podstawie programowej jako lektury obowiązkowe;

9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;

10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;

13) porównuje utwory literackie lub ich fragmenty, dostrzega kontynuacje i nawiązania w porównywanych utworach, określa cechy wspólne i różne;

14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;

15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;

16) rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.

2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:

1) przetwarza i hierarchizuje informacje z tekstów, np. publicystycznych, popularnonaukowych, naukowych;

2) analizuje strukturę tekstu: odczytuje jego sens, główną myśl, sposób prowadzenia wywodu oraz argumentację;

II. Kształcenie językowe.

2. Zróżnicowanie języka. Uczeń:

7) rozpoznaje słownictwo o charakterze wartościującym; odróżnia słownictwo neutralne od słownictwa o zabarwieniu emocjonalnym, oficjalne od potocznego.

3. Komunikacja językowa i kultura języka. Uczeń:

7) stosuje zasady etyki wypowiedzi; wartościuje wypowiedzi językowe, stosując kryteria, np. prawda – fałsz, poprawność – niepoprawność;

8) rozróżnia pojęcia manipulacji, dezinformacji, postprawdy, stereotypu, bańki informacyjnej, wiralności; rozpoznaje te zjawiska w tekstach i je charakteryzuje;

4. Ortografia i interpunkcja. Uczeń:

1) stosuje zasady ortografii i interpunkcji, w tym szczególnie: pisowni wielką i małą literą, pisowni łącznej i rozłącznej partykuły nie oraz partykuły -bym, -byś, -by z różnymi częściami mowy; pisowni zakończeń -ji, -ii, -i ; zapisu przedrostków roz-, bez-, wes-, wz-, ws-; pisowni przyimków złożonych; pisowni nosówek ( a, ę ) oraz połączeń om, on, em, en; pisowni skrótów i skrótowców;

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Elementy retoryki. Uczeń:

1) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich konstrukcji składniowych;

7) odróżnia dyskusję od sporu i kłótni;

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

1) zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie;

2) buduje wypowiedź w sposób świadomy, ze znajomością jej funkcji językowej, z uwzględnieniem celu i adresata, z zachowaniem zasad retoryki;

4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji;

6) tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: wypowiedź o charakterze argumentacyjnym, referat, szkic interpretacyjny, szkic krytyczny, definicja, hasło encyklopedyczne, notatka syntetyzująca;

10) w interpretacji przedstawia propozycję odczytania tekstu, formułuje argumenty na podstawie tekstu oraz znanych kontekstów, w tym własnego doświadczenia, przeprowadza logiczny wywód służący uprawomocnieniu formułowanych sądów;

11) stosuje zasady poprawności językowej i stylistycznej w tworzeniu własnego tekstu; potrafi weryfikować własne decyzje poprawnościowe;

12) wykorzystuje wiedzę o języku w pracy redakcyjnej nad tekstem własnym, dokonuje korekty tekstu własnego, stosuje kryteria poprawności językowej.

IV. Samokształcenie.

1) rozwija umiejętność pracy samodzielnej między innymi przez przygotowanie różnorodnych form prezentacji własnego stanowiska;

2) porządkuje informacje w problemowe całości poprzez ich wartościowanie; syntetyzuje poznawane treści wokół problemu, tematu, zagadnienia oraz wykorzystuje je w swoich wypowiedziach;

Lektura obowiązkowa

22) Cyprian Kamil Norwid, wybrane wiersze;

37) wybrane wiersze następujących poetów: Stanisław Baliński, wybrane wiersze z okresu emigracyjnego, Kazimierz Wierzyński, wybrane wiersze z okresu emigracyjnego, Czesław Miłosz, w tym wybrane wiersze z tomu Ocalenie oraz Traktat moralny (fragmenty), Tadeusz Różewicz, Miron Białoszewski, Jarosław Marek Rymkiewicz, Wisława Szymborska, Zbigniew Herbert, w tym wybrane wiersze z tomów Pan Cogito oraz Raport z oblężonego miasta, Halina Poświatowska, Stanisław Barańczak, Marcin Świetlicki, Jan Polkowski, Wojciech Wencel;

Zakres rozszerzony

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:

2) rozumie pojęcie tradycji literackiej i kulturowej, rozpoznaje elementy tradycji w utworach, rozumie ich rolę w budowaniu wartości uniwersalnych;

12) rozumie pojęcie aluzji literackiej, rozpoznaje aluzje w utworach i określa ich znaczenie w interpretacji utworów;

II. Kształcenie językowe.

3. Komunikacja językowa i kultura języka. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:

3) określa funkcje języka: poznawczą (kategoryzowanie świata), komunikacyjną (dostosowanie języka do sytuacji komunikacyjnej) oraz społeczną (budowanie wspólnoty regionalnej, środowiskowej, narodowej);

III. Tworzenie wypowiedzi.

2. Mówienie i pisanie. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach: esej, interpretacja porównawcza, reportaż, felieton.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje w zakresie wielojęzyczności;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie;
kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele lekcji. Uczeń:

rozpoznaje sensy wynikające z zestawienia wierszy Ostatni despotyzm Cypriana Kamila Norwida i Garden party Stanisława Barańczaka,
analizuje związek językowego ukształtowania tekstów lirycznych z ich wymową,
dostrzega niebezpieczeństwa zgiełku komunikacyjnego w relacjach między ludźmi.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem e‑podręcznika;
burza mózgów;
drama.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;
telefony z dostępem do internetu;
karta pracy.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

Przygotowanie do zajęć. Nauczyciel loguje się na platformie i udostępnia uczniom e materiał „Warsztaty interpretacyjne. Cyprian Kamil Norwid: Ostatni despotyzm i Stanisław Barańczak: Garden party – analiza porównawcza”. Prosi uczestników zajęć o zapoznanie się z tekstem w sekcji „Przeczytaj” i wnikliwą analizę prezentacji multimedialnej.
Uczniowie czytają tekst profesora Mieczysława Inglota „Przestrzenie nieporozumienia, czyli Ostatni despotyzm Cypriana Kamila Norwida oraz Garden party Stanisława Barańczaka”.

Faza wprowadzająca:

Nauczyciel rozpoczyna rozmowę z uczniami, prosi: Przypomnijcie, wymieńcie różne powody wykorzystywania przez poetę/twórcę odwołań do dzieł innych autorów.
Uczniowie korzystają z burzy mózgów i wymieniają przykładowo: podobieństwo/ różnica w sposobie ujęcia tematu, wątku, dialog z tradycją kultury, funkcjonalny kontekst, potwierdzenie ponadczasowości podjętego tematu, aluzja literacka.
Nauczyciel podsumowuje wypowiedzi uczniów, podaje cel i temat lekcji.

Faza realizacyjna:

Praca z tekstem. Uczniowie podzieleni na dwa zespoły analizują i porównują wiersze Ostatni despotyzm i Garden party; poszukują sensów wynikających z zestawienia tekstów, wybierają obszary treści i formy, które będą porównywać, ustalają podobieństwa i różnice między utworami, wyciągają wnioski. Grupy mogą wykorzystać kartę pracy (patrz wskazówki metodyczne), która pozwoli na uporządkowanie interpretacji porównawczej, korzystają z ćwiczeń z sekcji „Schemat”.
Przedstawiciele grup odczytują efekty interpretacji porównawczych.
Nauczyciel proponuje uczniom kontynuację pracy w dwóch grupach zadaniowych i opracowanie scen dramowych, rozpisanie na role wierszy Cypriana Kamila Norwida Ostatni despotyzm i Stanisława Barańczaka Garden party.
Uczniowie odtwarzają sceny powitań, relacje gospodarza i gości, towarzyski rytuał przyjęcia, urwanych zdań, pozornego zainteresowania, zdawkowych pytań i odpowiedzi:
• Prezentacja dramowa Ostatniego despotyzmu,
• Prezentacja dramowa Garden party,
• Jednoczesne prezentacje dramowe Ostatniego depotyzmu i Garden party.

Faza podsumowująca:

Na podstawie interpretacji porównawczych oraz odtworzonych scen dramowych uczniowie odpowiadają na pytanie: jakie są konsekwencje braku uważności w procesie komunikacji między ludźmi?
Przykładowe odpowiedzi:
• rytuały, etykiety stają się ważniejsze od ludzi,
• treści naprawdę ważne gubią się w natłoku informacji,
• ludzie tracą umiejętności mówienia do innych i ich słuchania,
• etykieta towarzyska może stać się źródłem manipulacji,
• demonstracyjna uprzejmość wobec gościa/przybysza, cudzoziemca, sprawia, że nie zostaje on wysłuchany,
• dialog jest pozorny, nie ma w nim racji dwóch stron.

Praca domowa:

Wybierz i pisemnie zredaguj jedno z zadań:
a. Na podstawie interpretacji porównawczej oraz scen dramowych zaprezentowanych w czasie lekcji uzasadnij trafność tytułu pracy profesora Mieczysława Inglota „Przestrzenie nieporozumienia, czyli Ostatni despotyzm Cypriana Kamila Norwida i Garden party Stanisława Barańczaka”.
b. Zredaguj listę znanych ci tekstów kultury, w których proces komunikacji językowej bohaterów został zakłócony, przeanalizuj powody tych zakłóceń.
c. Udowodnij, że analizowane na lekcji teksty poetyckie są aktualne we współczesnym świecie konwenansów towarzyskich i kontaktów z cudzoziemcami, podczas spotkań, których jesteśmy gośćmi lub gospodarzami.

Materiały pomocnicze

Mieczysław Inglot, Przestrzenie nieporozumienia, czyli Ostatni despotyzm Cypriana Kamila Norwida i Garden party Stanisława Barańczaka, Kielce 1993.
Dariusz Pawelec, Poezja Stanisława Barańczaka. Reguły i konteksty, Katowice 1992.
Stanisław Falkowski, Gladiator prawdy. Norwid – poeta naszych czasów, Warszawa 2018.

Wskazówki metodyczne

Uczniowie mogą podczas lekcji wykorzystać kartę pracy:

RC0NpZpmBjOqO

Prezentacja multimedialna