Autor: Joanna Oparek

Temat: Jakie wydarzenia historyczne ukształtowały XX‑lecie międzywojenne?

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje obywatelskie;

• kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

• wymieni wydarzenia historyczne, które ukształtowały dwudziestolecie międzywojenne;

• wskaże granice epoki;

• zredaguje definicję człowieka masowego na podstawie przeczytanego tekstu;

• omówi wpływ cywilizacji na kryzys Zachodu;

• weźmie udział w dyskusji na temat pozytywów i negatywów obecnych w dwudziestoleciu;

• stworzy manifest.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• ćwiczeń przedmiotowych;

• z użyciem komputera.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Nauczyciel pyta uczniów, jakie skojarzenia budzą w nich lata dwudzieste i trzydzieste i co ukształtowało ich obraz dwudziestolecia międzywojennego (np. kino, literatura, sztuka, wydarzenia historyczne). Nauczyciel prezentuje uczniom fragmenty/trailery legendarnych filmów z lat dwudziestych: Metropolis, Pancernik Potiomkin, Gorączka złota (tu np. słynne gagi Chaplina: sen o balecie bułeczek czy ucztę zgłodniałych bohaterów).

2. Nauczyciel podkreśla, że choć filmy te przedstawiają wizje science fiction lub wydarzenia z czasów sprzed I wojny można rozpoznać w nich tendencje i nastroje charakterystyczne dla lat dwudziestych, w których powstały. Zapowiada, że po zapoznaniu się z e‑materiałem, uczniowie będą mogli określić, w jaki sposób problemy i nadzieje epoki odzwierciedliły się w ówczesnej kinematografii. Dodaje, że tendencje pojawiające się w dwudziestoleciu międzywojennym w Polsce warto analizować w kontekście wydarzeń o skali europejskiej i światowej.

Faza wprowadzająca:

1. Nauczyciel wyświetla temat lekcji i udostępnia uczniom e‑materiał Jakie wydarzenia historyczne ukształtowały XX‑lecie międzywojenne?

2. Uczniowie zapoznają się z tekstem „Wprowadzenia”. Nauczyciel pyta chętnych uczniów, czy już na tym etapie dostrzegają związek tematu lekcji z filmowymi przykładami. Naprowadza uczniów na tematykę postępu cywilizacyjnego, nierówności społecznych (Metropolis), rewolucyjnych zrywów (Pancernik Potiomkin), rozwoju kapitalizmu (Gorączka złota). Sugeruje, aby zwrócili na to uwagę, zapoznając się z e‑materiałem.

3. Nauczyciel prezentuje cele zajęć i ustala z uczniami kryteria sukcesu.

Faza realizacyjna:

1. Uczniowie zapoznają się z sekcją „Przeczytaj” e‑materiału. Nauczyciel dzieli uczniów na dwie grupy: Entuzjastów i Katastrofistów. Entuzjaści mają za zadanie stworzyć listę pozytywnych zjawisk dwudziestolecia międzywojennego, Katastrofiści tworzą listę negatywów i zagrożeń. Obie grupy prezentują swoje listy, tworząc tym samym podsumowanie sekcji „Przeczytaj”.

2. Uczniowie zapoznają się z Mapą interaktywną i wykonują polecenie 1.

3. Nauczyciel robi wstęp do wykonania polecenia 2 – rozwija temat zróżnicowania literatury (głównie poezji) dwudziestolecia międzywojennego w Polsce. Wyróżnia okres przypadający na lata dwudzieste XX wieku, który charakteryzuje euforia z powodu zakończenia wojny i odzyskania wolności (poezja skamandrytów) i okres przypadający na lata trzydzieste – pesymizmu w związku z recesją gospodarczą i wzrostem potęgi państw totalitarnych (katastrofizm).

4. Uczniowie przygotowując się do wykonania polecenia 2. Wyszukują w sieci (nieuwzględnione w e‑materiale) przykłady twórczości poetów polskich charakterystycznej dla okresu optymizmu, dla awangardy i katastrofizmu. Osoby, które pierwsze znalazły dobre przykłady, odczytują na głos wybrane wiesze.

5. Uczniowie wykonują polecenie 2. Nauczyciel pyta wybranych uczniów, jakie wydarzenia – według nich – najmocniej odzwierciedliły się w literaturze i sztuce (pytanie z polecenia 2). Zachęca wszystkich do dyskusji.

6. Uczniowie przechodzą do sekcji „Sprawdź się” i wykonują indywidualnie ćwiczenia 1–5.

7. Uczniowie dobierają się w grupy i wykonują ćwiczenie 6 (Przeczytaj fragment poematu Anatola Sterna pt. „Europa”, opublikowanego w lubelskim piśmie literackim „Reflektor” w 1925 r. Zidentyfikuj problemy, o których mówi poeta. Wskaż ich przyczyny.) – w formie wewnątrzgrupowych dyskusji.

8. Nauczyciel prosi chętnego ucznia o podanie odpowiedzi, a pozostałych o skomentowanie.

9. Uczniowie wykonują ćwiczenie 7 (José Ortega y Gasset, hiszpański filozof, w swojej książce pt. Bunt mas, wydanej w 1929 r., opisał zjawisko hiperdemokratyzacji i człowieka masowego, które – jego zdaniem – umożliwiły rozwój faszyzmu w Europie. Przeczytaj fragment eseju, stwórz i zapisz definicję człowieka masowego.). Nauczyciel prosi chętnego ucznia o podanie definicji.

10. Uczniowie wykonują w grupach ćwiczenie 8 (Przeczytaj fragment książki innego filozofa, Oswalda Spenglera pt. „Zmierzch Zachodu” (1918). Zastanów się i wyjaśnij tezę, iż cywilizacja jest dopełnieniem i zakończeniem kultury. Jak ma się ona do kryzysu Zachodu?) – w formie wewnątrzgrupowych dyskusji.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel podsumowuje zajęcia. Pyta uczniów, czy zauważają związek między napięciami społecznymi okresu dwudziestolecia a dystopijną wizją Fritza Langa z filmu Metropolis, w którym na powierzchni żyje klasa rządząca, w podziemiach zaś niewolniczo pracują robotnicy. W rozmowie można także nawiązać do pozostałych filmów.

Praca domowa:

1. Przeczytaj Manifestw sprawie natychmiastowej futuryzacji życia, Manifest w sprawie poezji futurystycznej i Manifest w sprawie krytyki artystycznej. Stwórz własny manifest w ważnej dla Ciebie sprawie.

Materiały pomocnicze:

• Polonista w szkole, pod red. A. Janus‑Sitarz, Kraków 2004.

• Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny, tom 1 i 2, praca zbiorowa, Warszawa 1984.

• Witold Bobiński, Konteksty kulturowe w dydaktyce literatury, w: „Polonista w szkole”, pod red. Anny Janus‑Sitarz, Kraków 2004.

Wskazówki metodyczne

• Uczniowie mogą wykorzystać multimedium „Ilustracja interaktywna” jako inspirację do przygotowania własnej prezentacji multimedialnej.