Autor: Joanna Oparek

Temat: Słowa, śpiewne słowa trzeba zamieniać, by godziły jak oszczep – zadanie poezji według Tadeusza Gajcego

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje obywatelskie;

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

• przedstawia biograficzne okoliczności rozwoju poetyki Tadeusza Gajcego;

• syntetyzuje najważniejsze założenia poetyckie autora Wczorajszemu oraz jego poglądy o poetyce różnych formacji;

• dokonuje analizy i interpretacji wiersza Wczorajszemu w kontekście programu poetyckiego Tadeusza Gajcego;

• wyjaśnia poglądy poety o związku literatury z rzeczywistością.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• ćwiczeń przedmiotowych;

• z użyciem komputera;

• dyskusja;

• praca z tekstem;

• burza mózgów.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji:

Przed lekcją:

1. Nauczyciel na wstępie przypomina, że nazwa Pokolenia Kolumbów pochodzi od tytułu powieści Romana Bratnego Kolumbowie. Rocznik 1920 z 1957 roku. Dodaje, że formacja nazywana była także „pokoleniem spalonych” i „poetami apokalipsy spełnionej”, ponieważ wizja nadchodzącej zagłady - obecna w twórczości katastrofistów międzywojnia - na oczach Kolumbów stała się rzeczywistością. Katastrofa nastąpiła, świat humanistycznych wartości rozpadał się i przeczucie jednostkowej śmierci zmieniło się w pewność, że jest nieunikniona. Nauczyciel może przytoczyć tu obrazujący to przekonanie cytat z powieści Bratnego:

Roman Bratny, Kolumbowie. Rocznik 20, Warszawa 1976, s. 313.

2. Nauczyciel – zapowiadając temat lekcji - dodaje, że poezja Gajcego – rówieśnika Romana Bratnego - wychodząc od apokaliptycznych obrazów typowych dla katastrofizmu, była także próbą jego przezwyciężenia – poprzez „czyn artystyczny”. Recenzując tomik poetycki Romana Bratnego Gajcy napisał:

Cyt. za: Ewa Suliborska‑Rymkiewicz, Tadeusz Gajcy, czyli próba przezwyciężenia katastrofizmu, „Prace Polonistyczne” 1967, nr 23, s. 254.

Napisał także:

Cyt. za: Ewa Suliborska‑Rymkiewicz, Tadeusz Gajcy, czyli próba przezwyciężenia katastrofizmu, „Prace Polonistyczne” 1967, nr 23, s. 268.

3. Nauczyciel otwiera dyskusję, pytając:

• Jaki rodzaj artystycznego działania może podjąć poeta doświadczający rzeczywistości wojny, jakie może stawiać sobie zadania – jak może sformułować swój poetycki manifest?

• Na czym może polegać „czyn artystyczny” w czasach najcięższej próby?

4. Nauczyciel może zaproponować uczniom - na zasadzie burzy mózgów - wspólne stworzenie „Manifestu poetyckiego czasu wojny” – rozwinięcie trzech zdań zaczynających się od „Poezja powinna...” i trzech zdań zaczynających się od „Poezja nie może...”.

Faza wprowadzająca

1. Nauczyciel udostępnia uczniom e‑materiał i wprowadza ich w temat lekcji, nawiązując do dyskusji. Następnie wraz z uczniami ustala cele zajęć i kryteria sukcesu.

2. Nauczyciel może zaprezentować uczniom polski album muzyczny Gajcy! wydany w 2009 roku pod patronatem Muzeum Powstania Warszawskiego i zawierający utwory nagrane przez różnych wykonawców do tekstów Tadeusza Gajcego. Płyta została wydana w 65. rocznicę Powstania Warszawskiego i stanowi przykład tego, jak można wrazić współcześnie tragizm życia skazanego na śmierć.

Faza realizacyjna

1. Uczniowie indywidualnie zapoznają się z treścią sekcji „Przeczytaj”.

2. Nauczyciel może dodatkowo zaproponować uczniom przeczytanie fragmentu pracy Ewy Suliborskiej‑Rymkiewicz Tadeusz Gajcy, czyli próba przezwyciężenia katastrofizmu:

KARTA PRACY

3. Po zapoznaniu się z materiałem sekcji „Przeczytaj” i materiałem dodatkowym uczniowie mogą zweryfikować swój „Manifest poetycki czasu wojny” stworzony przed zajęciami – zestawić go z określeniem celów i roli poezji przez Tadeusza Gajcego - w odniesieniu do jego artykułu Już nie potrzebujemy („SiN” 1943, nr 11/12) - stanowi to przygotowanie do pracy z multimedium w sekcji „Ilustracja interaktywna”.

4. Uczniowie zapoznają się z materiałem sekcji „Ilustracja interaktywna”, w tym – z poglądami Gajcego na temat poetyki różnych formacji, następnie dobierają się w pary i wykonują polecenie 1. Wybrana osoba prezentuje odpowiedź, a nauczyciel komentuje.

5. Nauczyciel może podkreślić, że Tadeusz Gajcy wierzył, że poezja, która jest „czynem” pozwala również na zapis doznań metafizycznych i sprzeciwiał się przedmiotowo rozumianej poezji patriotycznej, pisząc, że poezja to nie „rekwizytornia”.

6. Uczniowie przechodzą do sekcji „Sprawdź się”. Przed przystąpieniem do ćwiczenia 1. nauczyciel może poprosić chętnego ucznia o głośne odczytanie utworu Wczorajszemu. Opcjonalnie można zachęcić uczniów do znalezienia w sieci utworu zespołu Armia do tego tekstu (warunkiem jest nieobecność uczniów o nadwrażliwości słuchowej).

7. Uczniowie wykonują ćwiczenia: 1, 2, 3. Wybrane osoby prezentują odpowiedzi, a nauczyciel komentuje.

8. Wykonanie ćwiczenia 4. może przybrać formę swobodnej dyskusji – chętni uczniowie zgłaszają swoje propozycje odpowiedzi i uzasadniają je, a inni uczniowie komentują. Nauczyciel uzupełnia.

9. Uczniowie wykonują ćwiczenia: 5, 6, 7. Wybrane osoby prezentują odpowiedzi, a nauczyciel komentuje.

Faza podsumowująca

1. Nauczyciel ponownie odczytuje temat lekcji i inicjuje krótką rozmowę na temat spełnienia kryteriów sukcesu. Na koniec prosi chętnego ucznia o podsumowanie i – jeśli to potrzebne – uzupełnia informacje.

2. Nauczyciel może w podsumowaniu zaznaczyć, że postawa pasywna - postawa bezradności wobec rozpadu świata humanistycznych wartości była dla pokolenia Kolumbów absolutnie nie do przyjęcia i przytoczyć (za cytowaną już pracą Ewy Suliborskiej‑Rymkiewicz) słowa Gajcego:

Cyt. za: Ewa Suliborska‑Rymkiewicz, Tadeusz Gajcy, czyli próba przezwyciężenia katastrofizmu, „Prace Polonistyczne” 1967, nr 23 s. 260.

4. Nauczyciel może dodać, że utwory Gajcego z tomu Grom powszedni z 1944 roku stanowiły w jego twórczości próbę przezwyciężania katastrofizmu i pesymistycznej wizji historii – były wyjściem w przyszłość i zaangażowanym działaniem na rzecz przyszłości. Pozostając w dialogu z tymi, którzy zginęli lub mieli zginąć, nawiązywał porozumienie z kolejnymi pokoleniami.

Praca domowa

• Zasugerowana w e‑materiale:

Na podstawie fragmentu wiersza Tadeusza Gajcego Miłość bez jutra, scharakteryzuj poglądy poety na temat relacji między literaturą a rzeczywistością.

• Opcjonalnie:

Uzasadnij zdanie, że: „artysta jest organizatorem wyobraźni narodowej”. Zastanów się, czy współcześni poeci również określają tak swoją rolę.

Materiały pomocnicze:

• Stanisław Bereś, Gajcy. W pierścieniu śmierci, Wołowiec 2016.

• Stanisław Bereś, Uwięziony w śmierci. O twórczości Tadeusza Gajcego, Warszawa 1992.

Wskazówki metodyczne

• Uczniowie mogą wykorzystać multimedium „Schemat” do przygotowania się do lekcji powtórkowej.