Sprawdź się
Zapoznaj się z fragmentem wiersza Wczorajszemu i wypisz wszystkie słowa i frazy odnoszące się do gatunków sztuki, aktu tworzenia i działań artysty.
WczorajszemuUfałeś: na niebo jak na strunę miękko złożysz dłoń,
muzykę podasz ustom, utoczysz dotknięciem,
łukiem wiersza wysokie księżycowe tło
wprowadzisz w bezmiar dolin –
Modlitwę nocnych cieni rozwiesisz jak więcierzwięcierz
na słodkich oczach dziewanndziewann i szumach topolich.Ufałeś: trzepot ptaków rozsiejesz ziarnisty,
rozległą piersią ujmiesz horyzonty, w których świat
pływa mały jak z dzieciństwa okręcik.KlechdaKlechda z omszałych lat
– świty w klechdzie powiewały krwawe –
do snu kołysała dzieci.Taką klechdą przełamał się dzień
walczącej
Warszawy.Wtedy –
rozwiodły się nad miastem ornamenty łun
na złotych kolcach wieżyc i bełkocie Wisły,
muzyka – lecz nie nieba – krążyła jak sen,
dziś wiesz:
to skowyt strzałów na brukach się wił,
otaczał, chodził wokół jak zbłąkany zwierz. […]Nie wiedziałeś, że dłoń, którą uczyłeś śpiewać
potrafi nienawidzić i pięścią grubieć pełną,
gniewu unosić żagiewżagiew –
Ufałeś. Nie ukoił twoich ust śpiew drzewa
i oczu blask nie zajął pod kopułą hełmu
i serca nie nasycił krzyk wbity na bagnet.Dzień rozbrój z woni siana. Sandały zielone
niech zostawi przed progiem, na którym go czekasz –
odejmij pustkę oczom, gdy w smutku zatoną
i nie daj mówić wiatrom o liliowych zmierzchach.Bo kłamią. Bo śpiewają gorejącą lawą,
że znowu dłoń na niebo jak na strunę złożysz,
muzykę podasz ustom –Dzisiaj –
w piaskach cmentarzy
powiędły echa strzałów,
wiruje błękit niski jak wczoraj łaskawy,
jak lustro.Każ trawie, by milczała. Jej śpiew cię zadławi,
spowije watą wzruszeń i ciśnie w niepamięć.
Nim ockniesz się, już serce zagubisz w obrazie
i dłonie w przerażeniu milcząco załamiesz.Dzisiaj
inaczej ziemię witać!
Wierzyłeś: słowiczym pieniem wierszy popłynie sława harda
i wzejdzie w barwnych tęczach, obudzi się w mitach.Nie tak.
Nazbyt duszno jest słowom na wargach
ciosanym z łun i żalu o wadze kamienia –
Myślałeś: będzie prościej.
A tu słowa, śpiewne słowa trzeba zamieniać,
by godziły jak oszczep.Źródło: Tadeusz Gajcy, Wczorajszemu, [w:] tegoż, Pisma, oprac. L. M. Bartelski, wybór L. M. Bartelski, Kraków 1980.
Napisz, jak rozumiesz metafory zastosowane przez poetę, dotyczące wojny i twórczości.
Nie wiedziałeś, że dłoń, którą uczyłeś śpiewać / potrafi nienawidzić(Uzupełnij) 2.
Wierzyłeś: słowiczym pieniem wierszy popłynie sława harda(Uzupełnij) 3.
Nazbyt duszno jest słowom na wargach / ciosanym z łun i żalu o wadze kamienia(Uzupełnij).
Prześledź chronologię wydarzeń opisanych w wierszu Wczorajszemu, a następnie przyporządkuj określenia opisujące „wtedy” i „dzisiaj”.
świat jest miejscem bezpiecznym, przyroda obiecuje lepszą przyszłość, poeta potrafi czynić zło, wiara we własny talent, poezja jest piękna, piękno jest złudzeniem, wojna nie jest w rzeczywistości taka, jak w legendach, poeta wsłuchuje się w głos natury, wiara w piękno prowadzi do zguby, na wojnie nie ma miejsca na piękno, tworzenie jest dobre, wojna jest dla poety tragedią
| wtedy | |
|---|---|
| dzisiaj |
Zapoznaj się z fragmentem Improwizacji z III cz. Dziadów Adama Mickiewicza i wyjaśnij, na czym polega podobieństwo kreacji poety w tym fragmencie i w wierszu Wczorajszemu.
DziadyJa mistrz!
Ja mistrz wyciągam dłonie!
Wyciągam aż w niebiosa i kładę me dłonie
Na gwiazdach jak na szklannych harmoniki kręgach.
To nagłym, to wolnym ruchem,
Kręcę gwiazdy moim duchem.
Milijon tonów płynie; w tonów milijonie
Każdy ton ja dobyłem, wiem o każdym tonie;
Zgadzam je, dzielę i łączę,
I w tęcze, i w akordy, i we strofy plączę,
Rozlewam je we dźwiękach i w błyskawic wstęgach. –
Odjąłem ręce, wzniosłem nad świata krawędzie,
I kręgi harmoniki wstrzymały się w pędzie.Źródło: Adam Mickiewicz, Dziady, Kraków 2013, s. 116.
Spośród sądów na temat sytuacji artysty w czasie wojny wybierz te, które są zgodne z wymową wiersza Wczorajszemu.
- Artysta na czas wojny powinien przerwać pracę twórczą w oczekiwaniu na lepszy czas.
- Artysta musi zmierzyć się w swojej twórczości z okrucieństwem wojny.
- Wojna zmusza artystę do rewizji przekonań na temat sztuki.
- Utalentowany artysta opisze okrucieństwo wojny tak, jak wcześniej opisywał piękno świata.
- Wojna niszczy światopogląd artysty.
- Artysta w czasie wojny powinien szukać ukojenia w pięknie przyrody.
- Artysta nie może dopuścić, by wojna zmieniła jego przekonania na temat sztuki.
- Okrucieństwo wojny wymaga od artysty użycia adekwatnych środków wyrazu.
Wyjaśnij na podstawie wiersza Wczorajszemu, na czym polega zdaniem poety kłamstwo przyrody.
Zapoznaj się z komentarzem historyka literatury, profesora Stanisława Beresia do twórczości Tadeusza Gajcego i zaznacz poprawne odpowiedzi w zadaniach pod tekstem.
Uwięziony w śmierci. O twórczości Tadeusza GajcegoFakt odnalezienia się w koszmarze powszednim jak dzień i noc wymusza nowe sposoby reagowania i odmienne metody artystycznej artykulacji. W literaturze czasów okupacji nie może być miejsca na lęk, bezbronność i przerażenie. Kraj zagrożony perspektywą całkowitego zdruzgotania nie ma innego wyjścia jak podjęcie wysiłku walki o życie […]. Szansę na powołanie do życia nowej literatury autor z dna upatrywał w bezpośrednim stosunku do rzeczywistości, w koncepcji siły, w aktywizmie […]. Dla niego prężność i witalność kultury nierozerwalnie złączona była ze stawianiem przez twórców „wielkich problemów”, z systematycznie prowadzoną przez nich akcją „kształtowania wyobraźni czytelniczej, urabiania w odbiorcy odpowiedniej postawy światopoglądowej. […] Gajcy […] podważył prawo artysty do wychodzenia poza zakres obowiązków wyznaczanych mu przez chwilę historyczną.
Źródło: Stanisław Bereś, Uwięziony w śmierci. O twórczości Tadeusza Gajcego, Warszawa 1992, s. 60–61.
Artysta według Tadeusza Gajcego ma obowiązki przede wszystkim wobec:
- sztuki.
- czytelnika.
- samego siebie.
Sztuka według Tadeusza Gajcego ma przede wszystkim pełnić funkcję:
- estetyczną.
- perswazyjną.
- ekspresywną.
- wychowawczą.
Artysta według Tadeusza Gajcego powinien zachować wobec świata postawę:
- aktywną.
- obiektywną.
- obserwatora.
- nauczyciela.
Mając w pamięci, że Tadeusz Gajcy krytykował poezję tyrtejską za naiwność i bazowanie na prostych emocjach, zinterpretuj ostatnią strofę wiersza Wczorajszemu.
Na podstawie fragmentu wiersza Tadeusza Gajcego Miłość bez jutra, scharakteryzuj poglądy poety na temat relacji między literaturą a rzeczywistością.
Miłość bez jutra[…] tyle tylko wiary w pieśni,
ile obrazu pod powieką
ziemi odbitej ostatecznie.Źródło: Tadeusz Gajcy, Miłość bez jutra, [w:] tegoż, Pisma, oprac. L. M. Bartelski, Kraków 1980, s. 149.