Autor: Joanna Kalinowska

Temat: Mongołowie i ich podboje. Podbój Rusi

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne:

Uczeń:

• omawia, w jaki sposób Mongołowie zbudowali największe na świecie imperium;

• wyjaśnia, dlaczego w Europie Mongołowie byli zwani Tatarami, i rozstrzyga, czy byli tak różni od Europejczyków, jak przedstawiali to kronikarze;

• analizuje strategię postępowania na wypadek najazdu mongolskiego.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• rozmowa nauczająca z wykorzystaniem ćwiczeń interaktywnych;

• analiza materiału źródłowego (porównawcza);

• dyskusja.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

• arkusze papieru, flamastry;

• telefony z dostępem do internetu.

Przebieg lekcji

Faza wstępna:

1. Wyświetlenie przez nauczyciela tematu i celów zajęć, przejście do ustalenia kryteriów sukcesu.

2. Rozmowa wprowadzająca. Nauczyciel poleca, aby uczniowie w parach przygotowali pytania związane z wyświetlonym tematem zajęć. Czego uczniowie chcą się dowiedzieć? Co ich interesuje w związku z zakresem lekcji? Omówienie pytań przygotowanych przez uczniów, dyskusja wstępna.

Faza realizacyjna:

1. Nauczyciel zapowiada, że uczniowie będą pracować w grupach z treścią emateriału. Dzieli uczniów na cztery (lub osiem - w zależności od liczebności klasy) zespoły, każdy z nich otrzymuje arkusz z pytaniami, markery i opracowuje fragment materiału z sekcji „Przeczytaj”:

Grupa 1 i 5 – Kim byli Mongołowie?

• Gdzie mieszkali Mongołowie?

• Czym się zajmowali?

• Jaka była ich organizacja społeczna i polityczna?

Grupa 2 i 6 – Po krańce świata

• Co było powodem podbojów państw sąsiednich przez Czyngis chana?

• Jakie państwa stały się miejscem ataków?

• Czemu zawdzięczał Czyngis chan swoje sukcesy militarne?

Grupa 3 i 7 – Ruska pożoga

• Kto kontynuował ekspansję Mongołów na tereny Europy Wschodniej?

• Jakie okoliczności ułatwiły zajęcie tych terenów – wypisz zajęte miasta.

• Dlaczego Mongołów zaczęto nazywać Tatarami - jak traktowali ludzi podbitych terenów, co zrobili z ośrodkami miejskimi oraz kulturą i gospodarką księstw ruskich?

Grupa 4 i 8 – „Gorze nam się stało”

• Co było powodem ataków Mongołów na Węgry?

• Dlaczego Mongołowie zrezygnowali z dalszych podbojów?

• Jakie okoliczności sprawiły, że Mongołowie wkroczyli na ziemie polskie – jakie miasta ucierpiały?

• Co ocaliło Europę przed kolejnymi najazdami Mongołów?

Po zakończeniu pracy przedstawiciele zespołów prezentują przydzielone zagadnienie. Pozostali uczniowie sporządzają notatki, mogą zadawać pytania i weryfikować przedstawione informacje.

2. W kolejnym kroku prowadzący informuje uczniów, że będą analizowali zakres terytorialny państwa mongolskiego. W tym celu uczniowie mają zapoznać się z multimedium („Mapą interaktywną”). Nauczyciel czyta polecenie 1: „Wskaż, na terenie których współczesnych państw rozciągało się imperium Czyngis‑chana. Jaki inny wódz stworzył imperium porównywalne rozmiarami do tego, które zbudowali Mongołowie?” i poleca uczniom, aby w parach wykonali zadanie w oparciu o wskazówki zawarte w e‑materiale.

3. Przedstawiciel wylosowanej (albo wskazanej) pary uczniów przedstawia propozycję odpowiedzi, pozostali uczniowie mogą się do niej odnieść, uzupełniając w razie potrzeby informacje.

4. Utrwalanie wiedzy i umiejętności. W nawiązaniu do pracy z multimedium nauczyciel wyświetla na tablicy kolejno treść ćwiczeń nr 2, 5 i 6 z sekcji „Sprawdź się”, związanych z podbojami mongolskimi. Uczniowie zgłaszają propozycje odpowiedzi, które są wspólnie weryfikowane na forum klasy; najaktywniejsi mogą zostać nagrodzeni oceną.

5. Uczniowie wykonują ćwiczenie 3 w parach, rozstrzygając, które ze źródeł przedstawia wydarzenie wcześniejsze. Nauczyciel udziela informacji zwrotnej.

6. Nauczyciel udostępnia uczniom za pomocą tablicy interaktywnej lub rzutnika ćwiczenie 7. Uczniowie pracują indywidualnie, przygotowując swoją propozycję postępowania w razie zagrożenia ziem mazowieckich przez Mongołów. Po zalogowaniu się na telefonie, tablecie lub komputerze przystępują do wykonania zadania. Nauczyciel obserwuje postęp pracy i rezultaty. Prosi wybranego ucznia o przedstawienie swojej propozycji i jej uzasadnienie, zaprasza pozostałych uczniów do dyskusji.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel ponownie wyświetla na tablicy temat lekcji zawarty w sekcji „Wprowadzenie” i inicjuje krótką rozmowę na temat kryteriów sukcesu. Czego uczniowie się nauczyli?

2. Nauczyciel rozdaje uczniom ankietę ewaluacyjną z oceną lekcji, pracy własnej ucznia oraz pracy klasy.

Praca domowa:

Wykonaj ćwiczenie 9: „Przeanalizuj poniższą ilustrację pochodzącą z ruskiej kroniki przedstawiającej podbój Suzdalu. Napisz fragment kroniki, który mógłby towarzyszyć tej miniaturze”.

Materiały pomocnicze:

L. Bazylow, Historia Rosji, t. 1, PWN, Warszawa 1985.

J. Le Goff, Kultura średniowiecznej Europy, Oficyna Wydawnicza Volumen, Warszawa 1994.

S. Godziński, Dzieje Mongolii, Wydawnictwo Akademickie Dialog, Warszawa 2009.

Wiek V–XV w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii i studentów, oprac. M. Sobańska‑Bondaruk, S.B. Lenard, PWN, Warszawa 1997.

Wskazówki metodyczne:

• Uczniowie na podstawie sekcji „Mapa interaktywna” przygotowują prezentację multimedialną będącą podsumowaniem lekcji.