Autor: Joanna Oparek

Temat: Kresy historyczne i wyobrażone w Nadberezyńcach Floriana Czarnyszewicza

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje obywatelskie;

• kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele lekcji. Uczeń:

• wie, na czym polega mityzacja w Nadberezyńcach;

• interpretuje wizję historii wyznawaną przez polskich bohaterów Nadberezyńców;

• omawia Nadberezyńców jako opowiść o „raju utraconym”;

• opisuje wpływ mitu kresowego na kształtowanie się tożsamości narodowej Polaków.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• ćwiczeń przedmiotowych;

• z użyciem komputera;

• metoda aktywizująca - spacer klasowy.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Nauczyciel inicjuje rozmowę na temat obrazów utraconych krain dzieciństwa w literaturze, filmie, reportażu i w historii mówionej (np. wspomnienia krewnych). Naprowadzając uczniów na temat lekcji, wskazuje na Kresy Wschodnie, zaznaczając, że nie jest to jedynie kraina geograficzna i historyczna, ale także kraina literacka, ponieważ właśnie literatura najbardziej przyczyniła się do ukształtowania wyobrażenia o ziemiach utraconych.

Faza wprowadzająca:

1. Nauczyciel udostępnia uczniom e‑materiał i wprowadza ich w temat lekcji, nawiązując do rozmowy. Zarysowuje kontekst historyczny i tematykę powieści Nadberezyńcy.

2. Nauczyciel zadaje uczniom pytania badające ich stan wiedzy na temat Kresów, a następnie przechodzi do sekcji „Przeczytaj”, zapowiadając rozwinięcie tematu..

Faza realizacyjna:

1. Uczniowie indywidualnie zapoznają się z treścią sekcji „Przeczytaj”. Uczniowie analizują mapę myśli oraz dopisują własne propozycje dotyczące mitów kresowych, jakie można odnaleźć w Nadberezyńcach:
   Przykład:
   • bohater literacki Polak, doświadczony gospodarz, krzewiciel cywilizacji i kultury,
   • zaznaczanie wpływu i udziału Polaków w rozwijaniu miast czy wsi,
   • opis zasług i poświęcenia Polaków dla rozwoju społeczności kresowej,
   • opisy bogactwa kultury, a także prężnie funkcjonującego społeczeństwa (Smolarnia),
   • idealizacja szlacheckości np. charakterystyki wybranych postaci z gloryfikacją ich cnót oraz zasług,
   • upozowanie Kresów na „krainę mlekiem i miodem płynącą” o niezwykłym bogactwie przyrody, urodzajności ziem, obfitości plonów,
   • przywoływanie heroicznej przeszłości - interpretacja historii nacechowana emocjonalnie,
   • podkreślenie bitności i ofiarności Polaków,
   • zachowanie głębokiej wiary katolickiej,
   • podkreślanie roli religii chrześcijańskiej,
   • przedstawianie osób duchownych jako troskliwych opiekunów wspólnoty kościelnej i nieugiętych krzewicieli wiary,
   • opisy pielęgnowania tradycji narodowych.

2. Uczniowie zapoznają się z treścią sekcji „Prezentacja multimedialna”, następnie dobierają się w pary i przystępują do wykonania poleceń 1 i 2. Nauczyciel prosi wybrane osoby o zaprezentowanie odpowiedzi, a pozostałych uczniów o uzupełnienie. Nauczyciel wspólnie z uczniami ustala ostateczne wersje odpowiedzi, zapisując je na tablicy.

3. Uczniowie przechodzą do sekcji „Sprawdź się” i wykonują indywidualnie ćwiczenia 1 i 2. Ćwiczenia 3, 4, 5, 6, 7, 8 uczniowie mogą wykonać indywidualnie lub w parach. Ćwiczenie 4 może także być wykonane wspólnie – uczniowie odczytują na głos kolejne fragmenty ballady, podają propozycje odpowiedzi i zapisują je na tablicy, a nauczyciel komentuje.

4. Należy podkreślić rolę tradycji i religii w kształtowaniu mitu „Kresów”.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel prosi chętnego ucznia o podsumowanie: omówienie powieści Nadberezyńcy jako powieści historycznej i jako opowieści o „raju utraconym”, kształtującej mit „Kresów” – jeśli to potrzebne – uzupełnia informacje.

Praca domowa:

1. Opisz wpływ mitu kresowego na kształtowanie się tożsamości narodowej Polaków.

Materiały pomocnicze:

• Legenda Kresów w literaturze i malarstwie polskim XIX wieku, wykład Urszuli Król na stronach www, Muzeum Narodowego w Warszawie

Wskazówki metodyczne

• Nauczyciel może wykorzystać medium w sekcji „Prezentacja multimedialna” do podsumowania lekcji.