Dla nauczyciela

Autor: Piotr Obolewicz

Przedmiot: Język polski

Temat: Parodia literacka – naśladowanie w celu ośmieszenia

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

2) rozpoznaje konwencje literackie i określa ich cechy w utworach (fantastyczną, symboliczną, mimetyczną, realistyczną, naturalistyczną, groteskową);

4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;

6) rozpoznaje w tekstach literackich: ironię i autoironię, komizm, tragizm, humor, patos; określa ich funkcje w tekście i rozumie wartościujący charakter;

9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;

10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;

13) porównuje utwory literackie lub ich fragmenty, dostrzega kontynuacje i nawiązania w porównywanych utworach, określa cechy wspólne i różne;

14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;

2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:

1) przetwarza i hierarchizuje informacje z tekstów, np. publicystycznych, popularnonaukowych, naukowych;

2) analizuje strukturę tekstu: odczytuje jego sens, główną myśl, sposób prowadzenia wywodu oraz argumentację;

6) odczytuje pozaliterackie teksty kultury, stosując kod właściwy w danej dziedzinie sztuki;

II. Kształcenie językowe.

1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń:

4) rozumie rolę szyku wyrazów w zdaniu oraz określa rolę jego przekształceń w budowaniu znaczenia wypowiedzi.

2. Zróżnicowanie języka. Uczeń:

1) rozróżnia pojęcie stylu i stylizacji, rozumie ich znaczenie w tekście;

4. Ortografia i interpunkcja. Uczeń:

1) stosuje zasady ortografii i interpunkcji, w tym szczególnie: pisowni wielką i małą literą, pisowni łącznej i rozłącznej partykuły nie oraz partykuły -bym, -byś, -by z różnymi częściami mowy; pisowni zakończeń -ji, -ii, -i ; zapisu przedrostków roz-, bez-, wes-, wz-, ws-; pisowni przyimków złożonych; pisowni nosówek ( a, ę ) oraz połączeń om, on, em, en ; pisowni skrótów i skrótowców;

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Elementy retoryki. Uczeń:

4) wyjaśnia, w jaki sposób użyte środki retoryczne (np. pytania retoryczne, wyliczenia, wykrzyknienia, paralelizmy, powtórzenia, apostrofy, przerzutnie, inwersje) oddziałują na odbiorcę;

6) rozumie, na czym polega logika i konsekwencja toku rozumowania w wypowiedziach argumentacyjnych i stosuje je we własnych tekstach;

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

1) zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie;

2) buduje wypowiedź w sposób świadomy, ze znajomością jej funkcji językowej, z uwzględnieniem celu i adresata, z zachowaniem zasad retoryki;

4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji;

11) stosuje zasady poprawności językowej i stylistycznej w tworzeniu własnego tekstu; potrafi weryfikować własne decyzje poprawnościowe;

IV. Samokształcenie.

1. rozwija umiejętność pracy samodzielnej między innymi przez przygotowanie różnorodnych form prezentacji własnego stanowiska;

2. porządkuje informacje w problemowe całości poprzez ich wartościowanie; syntetyzuje poznawane treści wokół problemu, tematu, zagadnienia oraz wykorzystuje je w swoich wypowiedziach;

Zakres rozszerzony

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Elementy retoryki. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:

5) rozróżnia ironię w zależności od celu: satyrycznego, parodystycznego, przejawu drwiny i sarkazmu.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje w zakresie wielojęzyczności;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

wyjaśnia, czym jest parodia i w jakim celu jest stosowana,
analizuje sposób, w jaki Miguel de Crvantes sparodiował konwencję romansu rycerskiego w swojej powieści Don Kichot,
wskazuje przykłady dzieł współczesnych, w których została zastosowana parodia, określając sposób i cel przeprowadzenia tego zabiegu.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

z użyciem e‑podręcznika;
film;
wykład.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

Przygotowanie do zajęć. Nauczyciel loguje się na platformie i udostępnia uczniom e‑materiał „Parodia literacka – naśladowanie w celu ośmieszenia”. Prosi uczestników zajęć o przypomnienie sobie cech gatunkowych eposu starożytnego oraz romansu rycerskiego.

Faza wprowadzająca:

Nauczyciel rozpoczyna lekcję od wyświetlenia fragmentu filmu Monty Python i Święty Graal (fragment o króliku trojańskim, patrz materiały dodatkowe). Prosi uczniów, by wskazali, jakie dzieła zostały przywołane przez angielskich komików (Iliada i legendy arturiańskie). Następnie zadaje pytania: w jaki sposób zostały przekształcone motywy znane z wcześniejszych dzieł literackich? Jakie elementy tych dzieł ośmieszono? W jakim celu? Uczniowie dzielą się swoimi refleksjami.
Nauczyciel zapowiada, że podczas lekcji uczniowie dowiedzą się, w jaki sposób i w jakim celu twórcy wykorzystują parodię.
Podanie celu i tematu zajęć.

Faza realizacyjna:

Prowadzący wyświetla wykład eksperta zamieszczony w e‑materiale. Uczniowie słuchając go, notują najistotniejsze według nich informacje na temat parodii. Później wykonują w parach polecenia i ćwiczenie towarzyszące wykładowi. Omawiają wspólnie swoje odpowiedzi, nauczyciel koryguje je, jeśli to konieczne.
Następnie uczniowie zapoznają się indywidualnie z blokiem tekstowym e‑materiału, zwracając szczególną uwagę na przytoczone fragmenty Tiranta Białego oraz Don Kichota. Wykonują ćw. 4 i 5 z sekcji „Sprawdź się” dotyczące Don Kichota jako parodii romansów rycerskich.

Faza podsumowująca:

W podsumowaniu zajęć uczniowie tworzą mapę skojarzeń, której centralnym punktem jest hasło: parodia.
Na koniec zajęć nauczyciel prosi wybranych uczniów o rozwinięcie zdania: Na dzisiejszych zajęciach dowiedziałem się…, nauczyłem się...

Praca domowa:

Podaj przykłady znanych ci współczesnych dzieł (literackich, filmowych, teatralnych), których twórcy posłużyli się parodią. Wskaż elementy, które zostały sparodiowane, i wyjaśnij, w jakim celu twórca dokonał tego zabiegu.

Materiały pomocnicze:

Ryszard Handke, Alfabet kultury w lekturze tekstu literackiego, w: Metodyka literatury, tom 2, wybór i oprac. J. Pachecka, A. Piątkowska, K. Sałkiewicz, Warszawa 2002.
Vladimir Nabokov, Wykłady o Don Kichocie, Warszawa 2001.
Monty Python i Święty Graal, film w reż. Terry'ego Gilliama i Terry'ego Jonesa, 1975, dostępny w internecie.

Wskazówki metodyczne

Uczniowie mogą wykorzystać multimedium „Prezentacja TED” do przygotowania się do lekcji powtórkowej.

Sprawdź się