Dla nauczyciela

Autor: Małgorzata Kosińska‑Pułka

Przedmiot: Język polski

Temat: Zerwanie z tradycją czy ciągłość kultury, czyli o Herostratesie Jana Lechonia

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;

8) wykazuje się znajomością i zrozumieniem treści utworów wskazanych w podstawie programowej jako lektury obowiązkowe;

9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;

14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;

III. Tworzenie wypowiedzi.

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

1) zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie;

4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji;

6) tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: wypowiedź o charakterze argumentacyjnym, referat, szkic interpretacyjny, szkic krytyczny, definicja, hasło encyklopedyczne, notatka syntetyzująca;

IV. Samokształcenie.

6. wybiera z tekstu odpowiednie cytaty i stosuje je w wypowiedzi;

9. wykorzystuje multimedialne źródła informacji oraz dokonuje ich krytycznej oceny;

Lektura obowiązkowa

33) wybrane wiersze następujących poetów: Bolesław Leśmian, Julian Tuwim, Jan Lechoń, Maria Pawlikowska‑Jasnorzewska, Kazimiera Iłłakowiczówna, Julian Przyboś, Józef Czechowicz, Krzysztof Kamil Baczyński, Tadeusz Gajcy;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje w zakresie wielojęzyczności;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne. Uczeń:

interpretuje wiersz Jana Lechonia Herostrates,
porównuje ideały literatury romantycznej i międzywojennej,
rozpoznaje i nazywa problemy i wyzwania stojące przed literaturą po odzyskaniu niepodległości.

Strategie nauczania:

konstruktywizm.

Metody i techniki nauczania:

metoda poglądowa;
rozmowa kontrolowana;
metoda ćwiczeń przedmiotowych;
praca z tekstem literackim.

Formy zajęć:

praca indywidualna;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego;
analizowanie tekstów;
samokształcenie.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami i dostępem do internetu, słuchawki;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica/ kartka papieru, pisak/kreda;
karta pracy;
kartki z cytatami.

Przebieg zajęć

Faza wprowadzająca

1. Uczniowie wspólnie tworzą kolaż z cytatów z wierszy i fotografii zatytułowany Wiosenna radość.

2. Uczestnicy zajęć zapoznają się z galerią, w której umieszczono daty wskazujące historyczne i literackie konteksty interpretacyjne wiersza Jana Lechonia Herostrates.

3. Uczniowie mówią o tym, kim byli Herostrates i Jan Kiliński. Następnie porównują kreacje Herostratesa i Jana Kilińskiego z koncepcją bohatera romantycznego. Rozpoznają i omawiają nawiązania w wierszu Jana Lechonia do bohatera IV części Dziadów Adama Mickiewicza.

4. Przedstawienie celu zajęć i podanie tematu.

Faza realizacyjna

1. Uczniowie analizują wiersz Jana Lechonia Herostrates:

Zaznaczają w tekście fragmenty dotyczące kontestacji tradycji, kultury i zastanego porządku rzeczywistości.
Łączą fragmenty wiersza Jana Lechonia z fragmentami utworów, do których poeta nawiązuje.
Wypisują z wiersza Herostrates fragmenty, które dotyczą polskiej martyrologii narodowej, opisują Polskę i ukazują męczeństwo narodu polskiego.

2. Uczniowie udzielają odpowiedzi na pytanie, jaka jest funkcja nawiązań do narodowych mitów w wierszu Jana Lechonia.

3. Nauczyciel przytacza opinię historyków literatury, którzy uznają wiersz Jana Lechonia za utwór programowy nowej literatury. Prosi, by uczniowie napisali, co to stwierdzenie oznacza. Uczniowie dostrzegają, że utwór programowy to taki, który zawiera główne idee i koncepcje nurtu, epoki, grupy poetyckiej – często w formie postulatów.

4. Uczniowie uzasadniają stwierdzenie, że wiersz Jana Lechonia można uznać za manifest literacki, w którym poeta odcina się od tradycji romantyzmu i polskiej martyrologii. Poeta w wierszu zapisał myśl o odrodzeniu Polski, odrzuceniu kultu przeszłości, mierzeniu się z mitami narodowymi, próbie wypracowania modelu literatury po odzyskaniu niepodległości.

5. Uczniowie rozpoznają mechanizmy stworzenia liryki bezpośredniej (analizują formy czasowników i określają funkcje zastosowania ich w 1. osobie liczby pojedynczej).

6. Uczniowie charakteryzują podmiot liryczny wiersza Jana Lechonia Herostrates. Na podstawie tekstu opisują stosunek podmiotu lirycznego do tradycji literackiej (ambiwalencję postawy podmiotu lirycznego).

Faza podsumowująca

1. Nauczyciel zapisuje na tablicy cytat z wiersza Herostrates Jana Lechonia:

A wiosną niech wiosnę, nie Polskę zobaczę.

Uczniowie wyjaśniają sens sformułowania zawartego w cytacie.

2. Uczniowie odpowiadają na pytania:

Co może symbolizować wiosna, a co Polska?
Jakie znaczenie dla wymowy wiersza ma nawiązanie do mitu o Demeter i Korze?
Jakie znaczenie dla wymowy wiersza ma czas jego powstania i historia Polski i Polaków?
Jakie znaczenie dla wymowy wiersza ma pojęcie odrodzenia?

Zadanie domowe

Nauczyciel na podstawie e‑materiałów formułuje polecenie pracy domowej do wyboru.

1. Zredaguj notatkę, w której uzasadnisz, w jaki sposób Lechoń realizuje poetykę Skamandrytów.

2. Przygotuj pięciominutową wypowiedź dotyczącą zadań literatury kiedyś i dziś. Odwołaj się do tekstu Marii Janion Zmierzch paradygmatu.

Maria Janion Zmierzch paradygmatu
By ująć rzecz najogólniej – w ciągu prawie dwustu lat od epoki porozbiorowej poczynając, a na stanie wojennym i okresie po nim kończąc, w Polsce przeważał dość jednolity styl kultury, który nazywam symboliczno‑romantycznym. Romantyzm właśnie – jako pewien wszechogarniający styl – koncepcja i praktyka kultury – budował przede wszystkim poczucie tożsamości narodowej i bronił symboli tej tożsamości. Dlatego nabrał charakteru charyzmatu narodowego. Stawiał drogowskazy i zaciągał warty na ich straży. Kanon romantyczny przechodził z pokolenia na pokolenie. Dość jednolita – mimo wszelkich odstępstw, znaczonych nieraz wielkimi nazwiskami twórców – kultura ta organizowała się wokół wartości duchowych zbiorowości, takich jak ojczyzna, niepodległość, wolność narodu, solidarność narodowa. Interpretacja tych wartości posługiwała się kategoriami bądź tyrtejskimi, bądź martyrologiczno‑mesjanistycznymi; współżyły one, czasem antynomicznie, czasem harmonijnie, w modelu kultury romantycznej. Dominującą rolę odgrywała tutaj literatura, tzw. sztuka słowa i wszystko właściwie służyło przekazowi jej uświęconych treści, jej patriotycznego posłannictwa. W tym zakresie też trzeba zwrócić uwagę na znaczenie literatury dramatycznej w romantyzmie oraz szczególny sens, jaki nadawano później jej interpretacjom teatralnym. Kultura romantyczna w naturalny sposób skupiała się na lekturze, na deklamacji, na słuchaniu, na pamięci, przekaz wizualny odgrywał w niej mniejszą rolę. Była to jednocześnie kultura wysoka i kultura popularna, „piosenkowa” zwłaszcza; na tym zasadzała się wielka siła jej oddziaływania na rozmaite warstwy społeczne. Wiek XIX w Polsce był domeną kultury romantycznej – mimo epizodu pozytywistycznego, którego twórcy też w końcu pozostawali pod silnym wpływem romantyzmu, a zwłaszcza jego rozumienia misji literatury jako służby narodowej. Ale romantyzm w Polsce bynajmniej nie skończył się, jak w większości krajów europejskich, wraz z wiekiem XIX.
janion Źródło: Maria Janion, Zmierzch paradygmatu, [w:] tejże, Czy będziesz wiedział, co przeżyłeś?, Gdańsk 2000, s. 5–6.

3. Przygotuj głos w dyskusji o tym, czym dziś jest patriotyzm.

Materiały pomocnicze

Słownik terminów literackich pod redakcją Michał Głowiński, Teresa Kostkiewiczowa, Aleksandra Okopień‑Sławińska, Janusz Sławiński, Wrocław 2002 r.

Michał Głowiński, Aleksandra Okopień‑Sławińska, Janusz Sławiński, Zarys teorii literatury, Warszawa 1975 r.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium

Uczniowie mogą opracować na wzór umieszczonej w e‑materiałach linii chronologicznej linię istotnych zjawisk w działalności Skamandra na tle pozostałych ugrupowań poetyckich dwudziestolecia międzywojennego.

Sprawdź się