Scenariusz zajęć

Autor: Agata Jarszak‑Tyl, Krzysztof Błaszczak

Przedmiot: chemia

Temat: Jakie mogą być rodzaje osadów i jakie czynniki mają wpływ na formę i czystość wytrąconego osadu?

Grupa docelowa: uczniowie III etapu edukacyjnego, liceum, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony; uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie podstawowym i rozszerzonym

Podstawa programowa:

Poziom podstawowy i rozszerzony

Wymagania ogólne

II. Rozumowanie i zastosowanie nabytej wiedzy do rozwiązywania problemów. Uczeń:

1) opisuje właściwości substancji i wyjaśnia przebieg procesów chemicznych.

III. Opanowanie czynności praktycznych. Uczeń:

1) bezpiecznie posługuje się sprzętem laboratoryjnym i odczynnikami chemicznymi;

2) projektuje i przeprowadza doświadczenia chemiczne, rejestruje ich wyniki w różnej formie, formułuje obserwacje, wnioski oraz wyjaśnienia;

3) stosuje elementy metodologii badawczej (określa problem badawczy, formułuje hipotezy oraz proponuje sposoby ich weryfikacji);

4) przestrzega zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne

Uczeń:

• dokonuje klasyfikacji osadów pod względem ich budowy fizycznej;

• omawia czynniki, które mają wpływ na formę i czystość wytrąconego osadu;

• projektuje oraz przeprowadza doświadczenie chemiczne, podczas którego strąca osad i klasyfikuje go do danej grupy osadów.

Strategie nauczania:

• asocjacyjna;

• problemowa.

Metody i techniki nauczania:

• pogadanka;

• mapa myśli;

• analiza tekstu źródłowego;

• ćwiczenia uczniowskie;

• dyskusja dydaktyczna;

• eksperyment chemiczny;

• grafika interaktywna;

• technika okienko informacyjne;

• technika zdań podsumowujących.

Formy pracy:

• praca zbiorowa;

• praca w grupach;

• praca w parach;

• praca indywidualna.

Środki dydaktyczne:

Przebieg zajęć

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do Internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• rzutnik multimedialny;

• tablica interaktywna/tablica i kreda, pisak;

• podręczniki.

Faza wstępna:

1. Zaciekawienie i dyskusja. Nauczyciel wyświetla okładkę e‑materiału, na której widoczne są probówki z kolorowymi osadami. Nauczyciel zadaje pytania ze wstępu do lekcji: Co to jest osad „idealny”? Czy istnieje osad „idealny”? W jaki sposób można go otrzymać?

2. Rozpoznawanie wiedzy wyjściowej uczniów. Pogadanka na temat rodzajów osadów i czynników mających wpływ na ich formę i czystość.

3. Ustalenie celów lekcji. Nauczyciel podaje temat zajęć i wspólnie z uczniami ustala cele lekcji, które uczniowie zapisują w portfolio.

4. Zasady BHP. Nauczyciel zapoznaje uczniów z kartami charakterystyk substancji, które będą używane na lekcjach.

Faza realizacyjna:

1. Uczniowie analizują treści w e‑materiale dotyczące cech „idealnego” osadu i czynników wpływających na formę i czystość osadów. Po wyznaczonym czasie nauczyciel inicjuje pogadankę w odniesieniu do powyższego zagadnienia.

2. Eksperyment chemiczny – „Klasyfikacja osadów: jodku ołowiu(II) oraz wodorotlenku żelaza(III)”. Teraz uczniowie wykorzystają wiedzę zdobytą w multimedium bazowym. Nauczyciel dzieli losowo uczniów na grupy. Nauczyciel przygotowuje odpowiednie szkło i sprzęt laboratoryjny oraz odczynniki chemiczne, rozdaje uczniom karty pracy. Uczniowie wykonują kolejno czynności podane w instrukcji (patrz materiały pomocnicze). Nauczyciel monitoruje cały przebieg pracy uczniów, kontroluje czas, wspiera uczniów. Uczniowie obserwują zmiany podczas eksperymentu, zapisują równania reakcji chemicznych, wyciągają wnioski (wszystko zapisują w kartach pracy). Następnie na forum całej klasy następuje weryfikacja pod względem merytorycznym zaprezentowanych przez chętnych uczniów efektów pracy. Równania reakcji chemicznych uczniowie zapisują na tablicy celem sprawdzenia poprawności zapisu. Nauczyciel wyjaśnia niezrozumiałe kwestie.

3. Nauczyciel odsyła uczniów do grafiki interaktywnej w e‑materiale. Uczniowie w parach zapoznają się z treścią polecenia i wykonują ćwiczenia zawarte w medium. W jednym z ćwiczeń uczniowie mają sporządzić mapę pojęć, czego efektem ma być dokonanie klasyfikacji osadów pod względem ich budowy fizycznej. Wybrani uczniowie wyświetlają swoją mapę na tablicy multimedialnej celem weryfikacji.

4. Uczniowie pracują w parach z częścią „Sprawdź się”. Uczniowie wykonują zadania. Nauczyciel może wyświetlić treść poleceń na tablicy multimedialnej. Po każdym przeczytanym poleceniu nauczyciel daje uczniom określony czas na zastanowienie się, a następnie chętny uczeń z danej pary udziela odpowiedzi/prezentuje rozwiązanie na tablicy. Pozostali uczniowie ustosunkowują się do niej, proponując ewentualnie swoje pomysły. Nauczyciel w razie potrzeby koryguje odpowiedzi, dopowiada istotne informacje, udziela uczniom informacji zwrotnej.

Faza podsumowująca:

1. Okienko informacyjne – forma indywidualnej twórczej notatki. Kartkę papieru w zeszycie uczniowie dzielą na 4 części (poziom, pion lub po przekątnej). W pierwsze okienko uczniowie wpisują hasło, które ich interesuje. W drugim okienku podają definicję danego terminu (z różnych źródeł). W trzecie okienko wpisują metaforyczne znaczenie wyrazu, żart językowy, rebus itp. Ostatnie może mieć formę scenki komiksowej, dialogu, karykatury z zastosowaniem interesującego uczniów terminu.

2. Jako podsumowanie lekcji nauczyciel może wykorzystać zdania do uzupełnienia, które uczniowie również zamieszczają w swoim portfolio:

• Dziś nauczyłem/łam się...

• Zrozumiałem/łam, że...

• Zaskoczyło mnie...

• Dowiedziałem/łam się...

• Łatwe było dla mnie...

• Trudność sprawiało mi...

Praca domowa:

Uczniowie wykonują pozostałe ćwiczenia w e‑materiale – „Sprawdź się”.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Nauczyciel może wykorzystać grafikę interaktywną do pracy przed lekcją. Uczniowie zapoznają się z jego treścią i przygotowują do pracy na zajęciach w ten sposób, żeby móc samodzielnie rozwiązać zadania w temacie. Medium może być też wykorzystane przez uczniów nieobecnych na lekcji celem uzupełnienia luk kompetencyjnych.

Materiały pomocnicze:

1. Polecenia podsumowujące (nauczyciel przed lekcją zapisuje je na niewielkich kartkach):

• Jakimi cechami charakteryzuje się osad „idealny”?

• Jakie czynniki wpływają na formę osadu?

• Jakie czynniki wpływają na czystość osadu?

• Jakie znasz rodzaje osadów?

2. Karta pracy ucznia:

3. Doświadczenie chemiczne:  „Klasyfikacja osadów: jodku ołowiu(II) oraz wodorotlenku żelaza(III)”.

Sprzęt i szkło laboratoryjne: zlewki o pojemności 250 cmIndeks górny 3³, cylindry miarowe, pipety, bagietki szklane, łaźnia wodna, czajnik elektryczny.

Odczynniki chemiczne: 10% roztwór ${\text{(CH}}_3{\text{COO)}}_2\text{Pb}$, 10% roztwór KI, 10% roztwór ${\text{FeCl}}_3$, 10% roztwór $\text{NaOH}$.

Instrukcja wykonania doświadczenia

Wytrącanie osadu jodku ołowiu(II):

• Do zlewki o pojemności 250 cmIndeks górny 3  Indeks górny koniec³ dodaj 30 cmIndeks górny 3  Indeks górny koniec³ 10% roztwór KI oraz taką samą objętość 10% roztworu ${\text{(CH}}_3{\text{COO)}}_2\text{Pb}$.

• W trakcie powolnego dodawania roztworu ${\text{(CH}}_3{\text{COO)}}_2\text{Pb}$ mieszaj zawartość zlewki przy pomocy bagietki.

• Unikaj nadmiaru roztworu KI, ponieważ osad może się roztworzyć przy większym stężeniu jonów jodkowych.

Wytrącanie osadu wodorotlenku żelaza(III):

• Do zlewki o pojemności 250 cmIndeks górny 3  Indeks górny koniec³ dodaj 30 cmIndeks górny 3³ 10% roztwór ${\text{FeCl}}_3$ oraz taką samą objętość 10% roztworu $\text{NaOH}$.

• W trakcie powolnego dodawania roztworu wodorotlenku mieszaj zawartość zlewki przy pomocy bagietki.

4. Karty charakterystyk substancji chemicznych.

5. Podręczniki do dyspozycji na lekcji:

• J. Minczewski , Z. Marczenko, Chemia analityczna. Chemiczne metody analizy ilościowej, PWN, Warszawa 2011, t. 2, wyd. 10.

• A. Persona, Chemia analityczna, Medyk, Warszawa 2007.

• T. Lipiec, Z. Szmal, Chemia analityczna z elementami analizy instrumentalnej, PZWL, Warszawa 1980.