Dla nauczyciela
Scenariusz zajęć
Autor: Wioleta Kopek‑Putała
Przedmiot: chemia
Temat: Jak tworzymy nazwy alkinów
Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony; uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie podstawowym i rozszerzonym
Podstawa programowa:
Zakres podstawowy
XIII. Węglowodory. Uczeń:
1) podaje nazwy systematyczne węglowodorów (alkanu, alkenu i alkinu – do 10 atomów węgla w cząsteczce – oraz węglowodorów aromatycznych: benzenu, toluenu, ksylenów) na podstawie wzorów strukturalnych lub półstrukturalnych (grupowych); rysuje wzory węglowodorów na podstawie ich nazw.
Zakres rozszerzony
XIII. Węglowodory. Uczeń:
1) podaje nazwy systematyczne węglowodorów (alkanu, alkenu i alkinu – do 10 atomów węgla w cząsteczce – oraz węglowodorów cyklicznych i aromatycznych) na podstawie wzorów strukturalnych, półstrukturalnych (grupowych) lub uproszczonych; rysuje wzory węglowodorów na podstawie ich nazw; podaje nazwy systematyczne fluorowcopochodnych węglowodorów na podstawie wzorów strukturalnych lub półstrukturalnych (grupowych); rysuje ich wzory strukturalne i półstrukturalne (grupowe) na podstawie nazw systematycznych.
Kształtowane kompetencje kluczowe:
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.
Cele operacyjne
Uczeń:
wymienia zasady nazewnictwa systematycznego alkinów;
określa nazwę systematyczną dowolnego alkinu na podstawie jego wzoru półstrukturalnego;
konstruuje wzór strukturalny alkinu na podstawie jego podanej nazwy systematycznej;
ocenia na podstawie poznanych zasad nomenklatury, czy zaproponowana nazwa systematyczna alkinu jest poprawna.
Strategie nauczania:
problemowo‑operacyjna.
Metody i techniki nauczania:
dyskusja;
burza mózgów;
praca z e‑materiałem;
modelowanie z wykorzystaniem programu ChemSketch.
Formy pracy:
praca indywidualna;
praca w parach;
praca całego zespołu klasowego.
Środki dydaktyczne:
komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do Internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.
Przebieg zajęć
Faza wstępna:
Nauczyciel wykorzystuje treści zawarte we wstępie e‑materiału jako pretekst do dyskusji na temat zasad nazewnictwa alkinów.
Prowadzący przedstawia temat oraz wspólnie z uczniami formułuje cele lekcji.
Nauczyciel sprawdza wiedzę wyjściową uczniów, zadając pytania: Jak zbudowane są alkiny? Jakie nazwy posiadają alkiny, które zawierają m.in. od dwóch do dziewięciu atomów węgla w cząsteczce? Jakim elementem w budowie cząsteczek różnią się alkiny od alkanów?
Faza realizacyjna:
Nauczyciel prosi o dobranie się w pary. Uczniowie będą pracować z programem typu ChemSketch, w którym będą modelować struktury, a następnie sprawdzać ich nazwę. Ich zadaniem jest poznanie zasad nazewnictwa alkinów. Uczniowie mogą korzystać dodatkowo z zawartości e‑materiału.
Po zbudowaniu modeli i poznaniu zasad nazewnictwa alkinów, uczniowie projektują własne alkiny w programie i próbują je samodzielnie nazwać (jeśli jest to koneiczne, mogą sprawdzić swoją nazwę z nazwą nadaną przez program). Zbudowane wzory strukturalne i nazwy alkinów zapisują na osobnych kartonach, tworząc dwie „talie” kart do gry. Pierwsza talia zawiera tylko wzory węglowodorów, druga tylko ich nazwy. Na forum klasy uczniowie losują po dwa zadania z obu „talii” i podają odpowiednio wzór lub nazwę wylosowanego alkinu. Dodatkowo, przy zadaniach z nazwaniem węglowodoru wyjaśniają, dlaczego zdecydowali się na taką nazwę.
Na koniec zajęć – jeżeli wystarczy czasu – można z pomocą powstałych kart zagrać w memory, dobierając w pary ze sobą nazwę i wzór strukturalny odpowiedniego alkanu.
Faza podsumowująca:
Nauczyciel wspólnie z uczniami podsumowuje (zadaje uczniom pytania) omawiany na lekcji materiał i przypomina słownie zalecane przez IUPAC zasady nazewnictwa alkinów.
Uczniowie odpowiadają na pytanie nauczyciela: Które przykłady nazewnictwa w grze sprawiły im największą trudność i dlaczego?
Uczniowie wykonują dwa zadania z e‑materiału.
Praca domowa:
Uczniowie wykonują pozostałe zadania z e‑materiału i projektują inną z tego zakresu grę (w tym jej zasady), którą umieszczają we własnym portfolio.
Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:
Medium można zastosować w trakcie lekcji powtórzeniowej, do podsumowania wiadomości z lekcji lub do przyswojenia materiału podczas nieobecności ucznia na lekcji.
Materiały pomocnicze:
podręczniki tradycyjne;
dodatkowe kartki i długopisy.