Autor: Gabriela Iwińska

Temat: Otrzymywanie fenoli

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

XIV. Hydroksylowe pochodne węglowodorów − alkohole i fenole. Uczeń:

6) porównuje metody otrzymywania, właściwości fizyczne i chemiczne oraz zastosowania alkoholi i fenoli.

Zakres rozszerzony

XIV. Hydroksylowe pochodne węglowodorów − alkohole i fenole. Uczeń:

10) porównuje metody otrzymywania, właściwości i zastosowania alkoholi i fenoli.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii.

Cele operacyjne

Uczeń:

• przedstawia najważniejsze metody otrzymywania fenolu;

• pisze równania reakcji otrzymywania fenoli;

• przeprowadza eksperymenty przy wykorzystaniu wirtualnego laboratorium i analizuje metody otrzymywania fenoli.

Strategie nauczania:

• strategia asocjacyjna;

• strategia problemowa.

Metody i techniki nauczania:

• analiza materiału źródłowego oraz ćwiczenia uczniowskie;

• dyskusja;

• technika zdań podsumowujących;

• eksperyment chemiczny;

• burza mózgów.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

• rzutnik multimedialny.

Przebieg lekcji

Faza wstępna:

1. Zaciekawienie i dyskusja. Nauczyciel zadaje uczniom pytania, zaciekawiając tematem. Przykładowe pytania: aronia, truskawki, poziomki, maliny, jagody, borówki, jeżyny – co łączy te wszystkie owoce z chemią? Co takiego zawierają, jaki związek?

2. Przedstawienie tematu: „Otrzymywanie fenoli” i celów zajęć oraz wspólne z uczniami ustalenie kryteriów sukcesu.

3. Rozpoznawanie wiedzy wyjściowej uczniów. Uczniowie na forum klasy wymieniają się posiadanymi informacjami na temat fenoli.

4. Zasady BHP. Nauczyciel zapoznaje uczniów z kartami charakterystyk substancji, które będą używane na lekcjach.

Faza realizacyjna:

1. Uczniowie samodzielnie analizują tekst źródłowy e‑materiału zawarty w sekcji „Przeczytaj” dotyczący sposobów otrzymywania fenoli, po czym wymieniają się w parach spostrzeżeniami. Niezrozumiałe kwestie prowadzący zajęcia wyjaśnia je na forum klasy.

2. Nauczyciel dzieli uczniów na cztery grupy zadaniowe. Informuje, że każda grupa będzie przeprowadzać inne doświadczenie w wirtualnym laboratorium:

• I grupa: otrzymywanie fenoli z halogenków arylowych;

• II grupa: otrzymywanie fenoli z kwasu benzenosulfonowego;

• III grupa: otrzymywanie fenoli z soli diazoniowych;

• IV grupa: otrzymywanie fenoli z kumenu.

3. Nauczyciel rozdaje karty pracy ucznia. Uczniowie samodzielnie dobierają szkło laboratoryjne, sprzęt oraz odpowiednie proporcje odczynników chemicznych. Sami stawiają pytanie badawcze i hipotezę, rysują schemat doświadczenia, obserwują zmiany podczas eksperymentu, proponują równanie reakcji chemicznej, wyciągają wnioski (wszystko zapisują w kartach pracy). Następnie na forum całej klasy następuje weryfikacja pod względem merytorycznym. Nauczyciel wyjaśnia niezrozumiałe kwestie.

4. Po zakończonej pracy każda grupa omawia swoje wyniki eksperymentu na forum klasy. Pozostali uczniowie mogą zadawać dodatkowe pytania, na które odpowiada grupa prowadząca dane doświadczenie przy wsparciu prowadzącego. Nauczyciel monitoruje przebieg pracy, koryguje ewentualne błędy oraz wyjaśnia sporne kwestie.

5. Uczniowie w parach wykonują dwa ćwiczenia załączone do medium.

6. Uczniowie już samodzielnie sprawdzają swoją wiedzę, wykonując ćwiczenia zawarte w e‑materiale – sprawdź się.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel sprawdza stan wiedzy uczniów po przeprowadzonej lekcji zadając przykładowe pytania: jakie warunki musi spełniać związek, aby był zaliczony do grupy fenoli? Jakie są inne nazwy fenolu? Czy fenole mają jakąś barwę? Czy powodują oparzenia? Czy są rozpuszczalne w zimnej wodzie?

2. Jako podsumowanie lekcji nauczyciel może wykorzystać zdania do uzupełnienia, które uczniowie również zamieszczają w swoim portfolio:

   • Przypomniałem/łam sobie, że...

   • Co było dla mnie łatwe...

   • Czego się nauczyłem/łam...

   • Co sprawiało mi trudność...

Praca domowa:

1. Uczniowie wykonują ćwiczenia interaktywne, których nie rozwiązali na zajęciach.

Materiały pomocnicze:

1. Polecenia podsumowujące (nauczyciel przed lekcją zapisuje je na niewielkich kartkach): jakie warunki musi spełniać związek, aby był zaliczony do grupy fenoli? Jakie są inne nazwy fenolu? Czy fenole mają jakąś barwę? Czy powodują oparzenia? Czy są rozpuszczalne w zimnej wodzie?

2. Materiały dodatkowe – alkohole, fenole, etery.

3. Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Katedra Chemii Organicznej:
   https://farmacja.cm.uj.edu.pl/cm/uploads/2019/02/Alkohole-fenole-etery-teoria.pdf

4. Karta pracy ucznia:

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

• Medium „Wirtualne laboratorium – I” może być wykorzystane jako pomoc podczas przygotowywania się do lekcji o temacie: „Otrzymywanie fenoli” oraz do sprawdzianu.