Autor: Bartosz Krzymiński

Przedmiot: historia

Temat: Reformy Grakchów i reforma wojskowa Mariusza

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres rozszerzony

Podstawa programowa:

zakres podstawowy

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,

• kompetencje cyfrowe,

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się,

• kompetencje obywatelskie,

Cele operacyjne:

Uczeń:

• dostrzega związki między różnymi reformami społecznymi w dziejach Rzymu

• określa, jak w starożytnym Rzymie sfera militarna wpływała na sytuację społeczną i odwrotnie

• ocenia skutki walk politycznych z końca II w. p.n.e. na ostateczny upadek republik sto lat później

Strategie nauczania:

• konstruktywizm

Metody i techniki nauczania:

• pogadanka

• analiza tekstu źródłowego

• dyskusja dydaktyczna

Formy zajęć:

• praca indywidualna;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputer;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• projektor.

Przebieg zajęć:

Przed lekcją

1. Nauczyciel dzieli uczniów na dwie grupy. Zadaniem pierwszej jest przeczytanie fragmentu e‑materiału poświęconego reformom Grakchów. Druga grupa proszona jest o zapoznanie się z częścią lekcji dotyczącą Gajusza Mariusza i jego reform wojskowych.

Faza wstępna

1. Nauczyciel zapowiada temat lekcji: jej celem będzie umieszczenie reform braci Grakchów oraz reformy wojskowej Mariusza w szerszym kontekście historii starożytnego Rzymu. Nauczyciel dodaje przy tym, że niewiele jest państw w historii, w których historia społeczna i militarna byłyby ze sobą tak ściśle powiązane jak w republice rzymskiej.

2. Nauczyciel pyta uczniów o znane im rzymskie reformy społeczne poprzedzające reformy Grakchów. Jeśli uczniowie nie pamiętają, sam przywołuje prawo XII tablic z V w. p.n.e., a następnie pokrótce opowiada o jeszcze jednym ważnym prawie: ustawie agrarnej z 367 r. p.n.e. (leges Liciniae Sextiae), gdzie ustanowiono limit ziemi publicznej zajmowanej w użytkowanie przez prywatnych posesorów na 500 jugera.

Faza realizacyjna

1. Nauczyciel zwraca się do uczniów (głównie do grupy, która miała zająć się reformami Grakchów) z pytaniem: czy postanowienia prawa z 367 r. p.n.e. czegoś im nie przypominają? Po ustaleniu, że Grakchowie w zasadzie powtórzyli treść leges Liciniae Sextiae, nauczyciel pyta uczniów: Co nam, jako badaczom, mówi sytuacja, w której kolejne ustawy i prawa powtarzają treść poprzednich? Po udzieleniu przez uczniów odpowiedzi, nauczyciel udziela informacji zwrotnej.

2. Następnie nauczyciel prosi uczniów o zajęcie miejsc w dwóch grupach, na które podzielił klasę przed zajęciami. Zadaniem pierwszej grupy będzie opisanie przyczyn, okoliczności i postanowień wprowadzenia reform przez braci Grakchów, zadaniem drugiej – to samo w odniesieniu do reformy wojskowej Gajusza Mariusza. Nauczyciel stara się aktywizować uczniów, dba o to, aby inna osoba mówiła o przyczynach, a inna o postanowieniach danej reformy. Dla ułatwienia pracy uczniów nauczyciel może wyświetlić schemat z e‑materiału na projektorze.

3. Po krótkich prezentacjach nauczyciel odwraca sytuację - teraz uczniowie zajmujący się wcześniej reformą wojskową mają wskazać, jak sytuacja społeczna wpłynęła na działania Mariusza (nacisk należy położyć na systemie poboru ochotników). Z kolei uczniowie zajmujący się wcześniej reformami społecznymi wskażą, jak kryzys militarny wpływał na propozycje wysuwane przez Grakchów (tu należy podkreślać upadek drobnych gospodarstw rolnych).

4. Nauczyciel prosi chętnego lub wybranego ucznia o podsumowanie i zapisanie wniosków z powyższych dyskusji.

Faza podsumowująca

1. Nauczyciel pyta uczniów, jakie ich zdaniem (lub według ich wiedzy) były dalekosiężne konsekwencje decyzji Mariusza o werbunku ochotników, proletarii bez ziemi? W razie potrzeby może dopowiadać informacje, podkreślać fakt, że w sytuacji, w której żołnierz nie miał ziemi na własność, sukces jego wodza decydował o jego własnym sukcesie życiowym (otrzymaniu ziemi itd.), a armia republiki stała się armią konkretnego wodza.

2. Nauczyciel rozdaje uczniom ankietę ewaluacyjną z oceną lekcji, pracy własnej oraz pracy klasy. Udziela im też informacji zwrotnej.

Praca domowa:

1. Wykonaj ćwiczenia wybrane przez nauczyciela.

2. W krótkiej notatce przywołaj postać innego wodza z czasów późnej republiki, który, wzorem Mariusza, wiązał ze sobą swoich żołnierzy obietnicą nadania ziemi.

Materiały pomocnicze:

Beard M., SPQR. Historia starożytnego Rzymu, Poznań 2016,

Graczkowski A., Armia rzymska w okresie schyłku republiki, Toruń 2009.

Jaczynowska M., Dzieje Imperium Romanum, Warszawa 1995,

Jaczynowska M., Religie świata rzymskiego, Warszawa 1987

Linderski J., Śmierć Tyberiusza Grakcha, Xenia Posnaniensia 2.1, Poznań 1997

Ziółkowski A., Historia Rzymu, Poznań 2008

oraz

Chomicki G., Sprawski S., Starożytność. Teksty źródłowe, komentarze i zagadnienia do historii w szkole średniej, Kraków 1999,

Gajusz Salustiusz Krispus, Sprzysiężenie Katyliny i wojna z Jugurtą, tłum. K. Kumaniecki, Wrocław 2006.

Liwiusz T., Dzieje Rzymu od założenia miasta, ks. XLI–XLV, Wrocław 1982,

Plutarch, Żywoty Sławnych Mężów, Kraków 1977.

Polibiusz, Dzieje, t.2, Wrocław 2005.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Poszczególne jednostki taktyczne armii Mariusza można wymieszać i poprosić uczniów o ich uporządkowanie malejąco: od legionu do centurii. Można również poprosić uczniów o wypisanie przybliżonej liczebność każdej z jednostek.

W przypadku pól „Ekwipunek” oraz „Werbunek” można zablokować wyświetlanie się informacji i poprosić uczniów o wypisanie w punktach podstawowych zmian wprowadzonych w tych zakresach przez Mariusza.