Dla nauczyciela

Autorki: Małgorzata Kosińska‑Pułka, Bożena Święch

Przedmiot: Język polski

Temat: Zza świata szła noc, rozpacz i śmierć… Obraz klęski powstania w Rozdzióbią nas kruki, wrony Stefana Żeromskiego

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;

2) rozpoznaje konwencje literackie i określa ich cechy w utworach (fantastyczną, symboliczną, mimetyczną, realistyczną, naturalistyczną, groteskową);

4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;

5) interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;

8) wykazuje się znajomością i zrozumieniem treści utworów wskazanych w podstawie programowej jako lektury obowiązkowe;

9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;

10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;

14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;

15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;

16) rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.

2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:

1) przetwarza i hierarchizuje informacje z tekstów, np. publicystycznych, popularnonaukowych, naukowych;

2) analizuje strukturę tekstu: odczytuje jego sens, główną myśl, sposób prowadzenia wywodu oraz argumentację;

II. Kształcenie językowe.

1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń:

3) rozpoznaje argumentacyjny charakter różnych konstrukcji składniowych i ich funkcje w tekście; wykorzystuje je w budowie własnych wypowiedzi;

4. Ortografia i interpunkcja. Uczeń:

1) stosuje zasady ortografii i interpunkcji, w tym szczególnie: pisowni wielką i małą literą, pisowni łącznej i rozłącznej partykuły nie oraz partykuły -bym, -byś, -by z różnymi częściami mowy; pisowni zakończeń -ji, -ii, -i ; zapisu przedrostków roz-, bez-, wes-, wz-, ws-; pisowni przyimków złożonych; pisowni nosówek ( a, ę ) oraz połączeń om, on, em, en ; pisowni skrótów i skrótowców;

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Elementy retoryki. Uczeń:

6) rozumie, na czym polega logika i konsekwencja toku rozumowania w wypowiedziach argumentacyjnych i stosuje je we własnych tekstach;

7) odróżnia dyskusję od sporu i kłótni;

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

1) zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie;

2) buduje wypowiedź w sposób świadomy, ze znajomością jej funkcji językowej, z uwzględnieniem celu i adresata, z zachowaniem zasad retoryki;

4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji;

10) w interpretacji przedstawia propozycję odczytania tekstu, formułuje argumenty na podstawie tekstu oraz znanych kontekstów, w tym własnego doświadczenia, przeprowadza logiczny wywód służący uprawomocnieniu formułowanych sądów;

IV. Samokształcenie.

1. rozwija umiejętność pracy samodzielnej między innymi przez przygotowanie różnorodnych form prezentacji własnego stanowiska;

2. porządkuje informacje w problemowe całości poprzez ich wartościowanie; syntetyzuje poznawane treści wokół problemu, tematu, zagadnienia oraz wykorzystuje je w swoich wypowiedziach;

Lektura obowiązkowa

31) Stefan Żeromski, Rozdziobią nas kruki, wrony…, Przedwiośnie;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje w zakresie wielojęzyczności;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie;
kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

wyjaśni znaczenie tytułu opowiadania Stefana Żeromskiego Rozdzióbią nas kruki, wrony,
zinterpretuje fragmenty opowiadania Rozdzióbią nas kruki, wrony, zwracając uwagę na ukazany w nim obraz klęski powstania,
wskaże elementy obrazowania: realistycznego, naturalistycznego, symbolicznego i ekspresjonistycznego,
porówna opis śmierci głównego bohatera opowiadania Stefana Żeromskiego Rozdzióbią nas kruki, wrony z innymi opisami śmierci powstańców.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera;
dyskusja.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

Uczniowie zapoznają się z treściami w sekcji „Przeczytaj” lekcji Zza świata szła noc, rozpacz i śmierć… Obraz klęski powstania w Rozdzióbią nas kruki, wrony Stefana Żeromskiego. Przypominają sobie także utwory literackie i malarskie, których tematem jest powstanie styczniowe.

Faza wprowadzająca:

Na tablicy nauczyciel zapisuje słowa: bunt, spisek, powstanie i prosi uczniów o wpisanie definicji, skojarzeń w formie mapy myśli. W trakcie notowania może zrodzić się dyskusja, którą moderuje prowadzący: dlaczego ludzie się buntują, przeciwko czemu, komu? W nawiązaniu do dyskusji wybrani lub pasjonujący się historią uczniowie omawiają okoliczności wybuchu powstania styczniowego, którą warto zakończyć notatką w punktach.
Podanie celu i tematu zajęć.

Faza realizacyjna:

Nauczyciel wyświetla na tablicy schemat interaktywny. Prosi, by uczniowie podzielili się na cztery grupy. Każda z nich analizuje cytaty z opowiadania Żeromskiego pod kątem innego sposobu obrazowania: 1) realistycznego, 2) naturalistycznego, 3) ekspresjonistycznego, 4) symbolistycznego i notuje swoje spostrzeżenia (polecenie 1 z sekcji „Schemat interaktywny”). Nauczyciel zwraca uwagę uczniów, że mogą korzystać podczas pracy ze słownika terminów zamieszczonego w e‑materiale.
Liderzy grup prezentują odpowiedzi. Uczniowie notują w zeszytach wnioski z pracy wszystkich grup pod hasłem: Jaki obraz powstania wyłonił się z lektury opowiadania?. Nauczyciel komentuje efekty ich pracy.
Następnie uczniowie, pracując w parach, analizują sposób ukazania śmierci powstańca. Rozwiązują ćw. 4 i 5, a następnie wymieniają się refleksjami na forum klasy.
Ćwiczenia 7 i 8 uczniowie wykonują wspólnie, nauczyciel moderuje dyskusję nad poruszonymi w nich problemami (symbolika i przesłanie opowiadania Rozdzióbią nas kruki, wrony).

Faza podsumowująca:

W podsumowaniu lekcji nauczyciel zadaje pytania: Na czym polega deheroizacja powstania styczniowego w utworze Żeromskiego? W jakim celu pisarz dokonał tego zabiegu? W jaki sposób można zinterpretować tytuł Rozdzióbią nas kruki, wrony? Uczniowie dyskutują swobodnie, a wnioski notują w zeszytach.

Praca domowa:

Odtwórz opisywane przez Stefana Żeromskiego w opowiadaniu Rozdzióbią nas kruki, wrony zdarzenia z perspektywy chłopa z wioski najbliższej. Weź pod uwagę jego perspektywę, świadomość wagi rozgrywającej się sytuacji.

Materiały pomocnicze:

Sławomir Sobieraj, Etos powstania styczniowego jako fundament koncepcji odrodzenia państwa i narodu w twórczości Stefana Żeromskiego, „Inskrypcje” 2016/2.
Henryk Markiewicz, W kręgu Żeromskiego. Rozprawy i szkice historycznoliterackie, Warszawa 1977.

Wskazówki metodyczne

Uczniowie mogą wykorzystać multimedium „Schemat” do przygotowania się do lekcji powtórkowej.

Sprawdź się