Dla nauczyciela

Autor: Miłosz Biedrzycki

Przedmiot: Język polski

Temat: […] musi coś przecież istnieć. Jakaś granica, za którą nie wolno przejść, za którą przestaje się być sobą. Problem granic w powieści Zofii Nałkowskiej

Grupa docelowa:

III etap edukacyjny, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;

2) rozpoznaje konwencje literackie i określa ich cechy w utworach (fantastyczną, symboliczną, mimetyczną, realistyczną, naturalistyczną, groteskową);

3) rozróżnia gatunki epickie, liryczne, dramatyczne i synkretyczne, w tym: gatunki poznane w szkole podstawowej oraz epos, odę, tragedię antyczną, psalm, kronikę, satyrę, sielankę, balladę, dramat romantyczny, powieść poetycką, a także odmiany powieści i dramatu, wymienia ich podstawowe cechy gatunkowe;

9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;

14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;

16) rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.

2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:

2) analizuje strukturę tekstu: odczytuje jego sens, główną myśl, sposób prowadzenia wywodu oraz argumentację;

II. Kształcenie językowe.

1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń:

1) wykorzystuje wiedzę z dziedziny fleksji, słowotwórstwa, frazeologii i składni w analizie i interpretacji tekstów oraz tworzeniu własnych wypowiedzi;

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Elementy retoryki. Uczeń:

1) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich konstrukcji składniowych;

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

1) zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie;

2) buduje wypowiedź w sposób świadomy, ze znajomością jej funkcji językowej, z uwzględnieniem celu i adresata, z zachowaniem zasad retoryki;

4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji;

IV. Samokształcenie.

5. dokonuje krytycznej selekcji źródeł;

6. wybiera z tekstu odpowiednie cytaty i stosuje je w wypowiedzi;

9. wykorzystuje multimedialne źródła informacji oraz dokonuje ich krytycznej oceny;

Lektura uzupełniająca

23) Zofia Nałkowska, Granica;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje w zakresie wielojęzyczności;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie;
kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

omówi możliwe przyczyny przekraczania granic w powieści i w życiu codziennym;
zabierze głos w dyskusji na temat przekraczania granic;
opisze przypadek przekroczenia granicy etycznej.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera;
dyskusja;
burza mózgów.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

Nauczyciel zapowiada element przyszłych zajęć – jakie granice ludzie przekraczają w codziennym życiu? Dlaczego to robią? Co na to wpływa? Prosi uczniów o zastanowienie się nad argumentami do dyskusji.

Faza wprowadzająca:

Nauczyciel zapoznaje uczniów z tematem lekcji i wraz z nimi ustala cele zajęć i kryteria sukcesu. Następnie udostępnia uczniom e‑materiał. Uczniowie zapoznają się z zawartością sekcji „Przeczytaj” i „Audiobook”.
Prowadzący zajęcia prosi chętnego ucznia o zapisanie na tablicy pytań, które chciałby zadać koleżankom i kolegom w klasie, aby zweryfkować poziom zrozumienia przeczytanego materiału.
Przykładowe pytania:
- Czym jest proces socjalizacji?
- Czym różni się pierwotny tytuł powieści od ostatecznego? Dokonaj interpretacji.
- Jakie granice przekracza Zenon Ziembiewicz?
Uczniowie dobierają się w pary i wykonują polecenia 1–3 z sekcji „Audiobook”, następnie porównują odpowiedzi z sąsiednią parą.
Uczniowie całą grupą wykonują ćwiczenie 4 z sekcji „Sprawdź się” w formie burzy mózgów.

Faza realizacyjna:

Uczniowie indywidualnie wykonują pozostałe ćwiczenia z sekcji „Sprawdź się”. Następnie wybrani uczniowie przedstawiają odpowiedzi, nauczyciel komentuje.
Zasadnicza część tej fazy lekcji ma formę dyskusji. Nauczyciel prosi uczniów o wymianę argumentów dotyczących przekraczania granic. Uczestnicy zajęć sięgają po argumenty zarówno z życia codziennego, jak i z powieści Granica. Nauczyciel moderuje przebieg dyskusji i czuwa nad tym, aby został zachowany porządek rozmowy.

Faza podsumowująca:

Nauczyciel zadaje uczniom pytania podsumowujące:
- Czy w powieści Zofii Nałkowskiej oraz w życiu istnieje granica, za którą nie wolno przejść, za którą przestaje się być sobą?,
- Jakie są przyczyny mierzenia się bohaterów Granicy z różnymi granicami?
Prowadzący prosi również o próbę interpretacji złożoności problematyki granic w ludzkim życiu.
Uczniowie wraz z nauczycielem krótko omawiają spełnienie kryteriów sukcesu zajęć.

Praca domowa:

„O jedną granicę za daleko” – na podstawie znanego ci przykładu z literatury, kultury popularnej itp. opisz przypadek przekroczenia granicy etycznej, która doprowadziła do nieodwracalnej zmiany w życiu podejmującej ją postaci. Jakie były jej motywy i sposoby uzasadnienia. (Jeżeli czujesz się z tym komfortowo, możesz opisać przykład z własnego życia).

Materiały pomocnicze:

Lucyna Marzec, Spór o „Granicę” Zofii Nałkowskiej, Poznań 2019.
Sztuka powieściopisarska Nałkowskiej. (Lata 1935‑1954), Ewa Frąckowiak‑Wiegandtowa, Wrocław‑Warszawa‑Kraków‑Gdańsk 1975.

Wskazówki metodyczne

Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z multimedium z sekcji „Audiobook”, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.

Sprawdź się