Dla nauczyciela

Autor: Małgorzata Kosińska‑Pułka

Przedmiot: język polski

Temat: Bohater zbiorowy – powstańcy w opowiadaniu Gloria victis Elizy Orzeszkowej

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa

Zakres podstawowy

I. Kształcenie literackie i kulturowe

1. Czytanie utworów literackich i kulturowych. Uczeń:

8) wykazuje się znajomością i zrozumieniem treści utworów wskazanych w podstawie programowej jako lektury obowiązkowe;

9) rozpoznaje problematykę i tematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programem epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi, poddaje ją refleksji;

10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów) narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;

15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny.

2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:

2) analizuje strukturę tekstu: odczytuje jego sens, główną myśl, sposób prowadzenia wywodu oraz argumentację;

6) odczytuje pozaliterackie teksty kultury, stosując kod właściwy w danej dziedzinie sztuk.

II Kształcenie językowe

2. Zróżnicowanie języka. Uczeń:

7) rozpoznaje słownictwo o charakterze wartościującym; odróżnia słownictwo neutralne od słownictwa o zabarwieniu emocjonalnym, oficjalne od potocznego.

III. Tworzenie wypowiedzi

1. Elementy retoryki. Uczeń:

1) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich konstrukcji składniowych.

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

11)   stosuje zasady poprawności językowej i stylistycznej w tworzeniu własnego tekstu; potrafi weryfikować własne decyzje poprawnościowe

Kształtowane kompetencje kluczowe

  • kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,

  • kompetencje w zakresie wielojęzyczności,

  • kompetencje cyfrowe,

  • kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej,

  • kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne

Uczeń:

  • wymienia grupy społeczne biorące udział w powstaniu styczniowym, do których przynależą bohaterowie opowiadania Gloria victis Elizy Orzeszkowej

  • charakteryzuje bohatera zbiorowego na podstawie opowiadania Gloria victis Elizy Orzeszkowej,

  • objaśnia kontekst plastyczny (fotografii i obrazów dotyczących powstania styczniowego) w analizowaniu treści utworu literackiego.

Strategie nauczania

  • konstruktywizm

  • konektywizm.

Metody i techniki nauczania

  • metoda poglądowa;

  • rozmowa kontrolowana;

  • metoda ćwiczeń przedmiotowych;

  • praca z tekstem literackim.

Formy zajęć

  • praca indywidualna,

  • praca w grupach,

  • praca całego zespołu klasowego,

  • analizowanie utworów,

  • samokształcenie.

Środki dydaktyczne

  • komputery z głośnikami i dostępem do internetu, słuchawki;

  • zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

  • tablica interaktywna/tablica/ kartka papieru, pisak/kreda;

  • karta pracy.

Przebieg zajęć

Przed lekcją:

1. Przygotowanie do zajęć: Nauczyciel loguje się na platformie i udostępnia uczniom e‑materiał Bohater zbiorowy – powstańcy w „Gloria victis” E. Orzeszkowej. Uczestnicy zajęć zapoznają się z fragmentem utworu zamieszczonym w e‑materiale (dla przypomnienia jego treści). Przygotowują się do omówienia tekstu, szukając informacji na temat kontekstu historycznoliterackiego.

Faza wprowadzająca

1. Nauczyciel rozpoczyna dyskusję z uczniami o znanych im sposobach okazywania hołdu bohaterom narodowym, w tym powstańcom. Odwołuje się do wiedzy uczestników zajęć, także w kontekście bohaterów i miejsc ich upamiętnienia związanych z regionem, w którym mieszkają uczniowie.

2. Przedstawienie celu zajęć i podanie tematu.

Faza realizacyjna

1. Uczniowie na podstawie e‑materiałów ustalają genezę opowiadania Gloria victis Elizy Orzeszkowej.

2. Zapoznają się z galerią zdjęć interaktywnych i zapisują podobieństwa między losem postaci przedstawionych na obrazach i zdjęciach a losem bohaterów opowiadania Gloria victis Elizy Orzeszkowej.

3. Uczniowie analizują sposób ukazania heroizmu powstańców na obrazach z cyklu Lithuania Artura Grottgera.

4. Uczniowie analizują funkcje drzew występujących w roli narratorów (dialog z tradycją).

5. Uczniowie interpretują fragment opowiadania Elizy Orzeszkowej i odpowiadają na dołączone do niego pytania. Wykorzystują karty pracy przygotowane przez nauczyciela.

KARTA PRACY

Eliza Orzeszkowa Gloria victis

A właśnie w tej chwili wiatr z gwałtownością u niego niezwykłą, z szumem namiętnym zapytywać począł:
– A toż co? A to co jest takiego? Tego natura nie uczyniła! To uczyniły ręce ludzkie. Tu nigdzie natura pagórków nie usypywała! Ten usypany jest przez ludzi! Kto? po co? dlaczego? A tenże krzyżyk na pagórku, wśród liliowych dzwonków, Boże, jak mały, prosty, biedny! – co znaczy? Mówcie, drzewa, o mówcie, błagam!
Wtedy dąb wyniosły i silny, któremu kępa zwisających w dół gałęzi czyniła brodę długą, brzoza wysmukła i cała w długich, ku ziemi opadających warkoczach, świerk wyprostowany, w hełmie z iglicą strzelistą na szczycie, odpowiedzieli chórem przyciszonym szumów:
– To jest mogiła!
– Taka wielka, taka wielka, taka wielka mogiła! – zadziwił się wiatr.
Brzoza westchnęła:
– A krzyżyk tak mały! A dąb zagadał:
– Śpi w niej wiele serc mężnych, spalonych na ołtarzu…
– Wiele serc, a krzyżyk jeden – zadziwił się znowu wiatr.
A brzoza znowu westchnęła:
– I taki mały, biedny!
Wyprostowany świerk potrząsnął hełmem zdobnym w strzelistą iglicę i przemówił:
– Jam najwyższy w tym lesie, najdalej widzę, wiem: są na ziemi bohaterzy wieńczeni i niewieńczeni, mający pomniki i ich nie mający.
Nabożnie wiatr wyszeptał pytanie:
– Jestże to mogiła bohaterów?
– Bezimiennych – odpowiedział świerk.
A dzwonki liliowe, gęsto dokoła krzyżyka rosnące, cicho zadzwoniły:
– Pomarłych młodo, młodo…
– I w mękach – szepnęła róża u szczytu pagórka rosnąca, przy czym od rubinowego serca swego oderwała płatek jeden i na pagórek go rzuciła.

1scen Źródło: Eliza Orzeszkowa, Gloria victis, [w:] Opowiadania, Warszawa 1994.

PYTANIA DO TEKSTU LITERACKIEGO

1) Na czym polega w cytowanym fragmencie personifikacja i czemu służy ten zabieg?

………………………………………………………………………………………………….

2) Jaką funkcję pełni w cytowanym fragmencie przyroda?

………………………………………………………………………………………………….

3) W jaki sposób Eliza Orzeszkowa ukazuje uczestników powstania styczniowego?

………………………………………………………………………………………………….

4) Kim w opowiadaniu Elizy Orzeszkowej są ci, którzy poświęcili swoje życie dla ojczyzny?

………………………………………………………………………………………………….

5) Dramatyczne wydarzenie historyczne czy dramat pojedynczych ludzi? Co stanowi przesłanie opowiadania Gloria victis Elizy Orzeszkowej? Rozważ i uargumentuj swoje stanowisko w tej kwestii.

………………………………………………………………………………………………….

6) Wyjaśnij, jaką funkcję pełni zbiorowa mogiła w opowiadaniu Elizy Orzeszkowej.

………………………………………………………………………………………………….

6. Uczniowie analizują fotografie ukazujące uczestników powstania styczniowego. Opisują ich wygląd, strój, broń.

7. Uczniowie uzupełniają tabelkę, charakteryzują bohaterów opowiadania i oceniają ich symboliczne znaczenie.

Bohater

Cechy charakteru

Ocena postaci przez drzewa

Jagmin

Maryś

Aniela

Uczniowie samodzielnie porównują swoje odpowiedzi z umieszczonymi w e‑materiałach.

Faza podsumowująca

1. Uczniowie wykonują ćw. 3 z e‑materiałów, które pomoże im w utrwaleniu zdobytych wiadomości.

Porównują swoje odpowiedzi z umieszczonymi w e‑materiałach.

2. Uczniowie wykonują ćwiczenie zawarte w e‑materiałach. Na podstawie tekstu literackiego udzielają odpowiedzi wraz z uzasadnieniem na pytanie:

Czy wypowiedź Marysia Tarłowskiego o walce powstańczej można uznać za uniwersalną?

Eliza Orzeszkowa Gloria victis

– Bo chociaż przedmiot walki najdroższy jest i święty, przelana w niej krew ludzka trucizną w żyły spływa i rany zadane ranami kładą się na tych, co je zadają. Gniew, ból, śmierć to sępy pasące się na trupach radości, słodyczy i nadziei ludzkich. Zły ród przeciw sobie samemu szpony ich wystawiający! Nędzny ród, krótko żyjący, którego synowie nawzajem sobie skracają życie! Nieszczęsny ród, zewsząd w ciele swym i w duchu swym zagrożony, którego synowie nawzajem ciałom i duchom swoim grożą! O! kiedyż będzie inaczej? Dlaczegóż nie urodziłem się w tej porze późnej, gdy świat będzie innym, albo w tak wczesnej, aby oczy moje nie potrafiły otworzyć się na to, że mógłby być innym, gdyby, gdyby ludzie byli inni!

1scen Źródło: Eliza Orzeszkowa, Gloria victis, [w:] Opowiadania, Warszawa 1994.

3. Spośród obrazów umieszczonych w e‑materiałach uczniowie wybierają ten, który ich zdaniem stanowiłby najlepszą ilustrację opowiadania Gloria victis Elizy Orzeszkowej. Swoje wybory uzasadniają.

Zadanie domowe

Nauczyciel na podstawie e‑materiałów formułuje polecenie pracy domowej.

Scharakteryzuj własnymi słowami powstańców – bohatera zbiorowego utworu Gloria victis Elizy Orzeszkowej.

Materiały pomocnicze

Henryk Markiewicz, Pozytywizm, Warszawa 1998.

Jan Tomkowski, Mój pozytywizm, Warszawa 1993.

Słownik literatury polskiej XIX wieku, pod red. Józefa Bachórza i Aliny Kowalczykowej, Wrocław 2002.

Wskazówki metodyczne do wykorzystania multimedium bazowego

Każdą z ilustracji w galerii interaktywnej uczniowie mogą opisać i zilustrować własnymi rysunkami. Do każdej mogą dołączyć inne cytaty z tekstów literackich, które dotyczą powstania styczniowego i heroizmu bohaterów.

Sprawdź się