Autor: Małgorzata Kosińska‑Pułka

Przedmiot: język polski

Temat: „Polskie” psalmy, czyli o tłumaczeniach Psałterza

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

3) rozróżnia gatunki epickie, liryczne, dramatyczne i synkretyczne, w tym gatunki poznane w szkole podstawowej oraz epos, odę, tragedię antyczną, psalm, kronikę, satyrę, sielankę, balladę, dramat romantyczny, powieść poetycką, a także odmiany powieści i dramatu, wymienia ich podstawowe cechy gatunkowe;
4) rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe, określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.

II. Kształcenie językowe.

1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń:

1) wykorzystuje wiedzę z dziedziny fleksji, słowotwórstwa, frazeologii i składni w analizie i interpretacji tekstów oraz tworzeniu własnych wypowiedzi.

III. Tworzenie wypowiedzi.

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

1) zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie;
2) buduje wypowiedź w sposób świadomy, ze znajomością jej funkcji językowej, z uwzględnieniem celu i adresata, z zachowaniem zasad retoryki;
4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji.

Zakres rozszerzony

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:

4) porównuje teksty kultury, uwzględniając różnorodne konteksty.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,

• kompetencje w zakresie wielojęzyczności,

• kompetencje cyfrowe,

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się,

• kompetencje obywatelskie,

• kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

• poznaje psalm jako gatunek biblijny;

• porównuje przekłady psalmów dokonane przez Jana Kochanowskiego i Czesława Miłosza;

• rozpoznaje uniwersalne wartości przedstawione w przekładach psalmów dokonanych przez twórców różnych epok;

• identyfikuje tłumaczenie psalmu jako parafrazę lub przekład na podstawie układu wersyfikacyjnego utworu.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm.

Metody i techniki nauczania:

• metoda poglądowa;

• wykład;

• metoda ćwiczeń przedmiotowych

• rozmowa moderowana.

Formy zajęć:

• praca indywidualna,

• praca w parach,

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami i dostępem do internetu, słuchawki;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

• karty pracy.

Przebieg zajęć:

Faza wstępna

1. Nauczyciel odtwarza wybrane psalmy wykonane przez chór (zarejestrowane w internecie lub na płycie). Wysłuchanie interpretacji psalmów jest pretekstem do rozmowy na temat różnorodności tematycznej psalmów. Jeśli wśród uczniów znajdują się osoby utalentowane muzycznie, można odpowiednio wcześniej przygotować i urządzić koncert w klasie z ich udziałem.

2. Nauczyciel rozdaje kolorowe kartki z zapisanymi cytatami z psalmów i prosi, by uczniowie sporządzili zestaw informacji według wzoru:

1) numer psalmu, 2) rodzaj psalmu (tu uczniowie mogą skorzystać ze słownika w e‑materiale), 3) cytat z psalmu.

(Wcześniej uczniowie zapisują w zeszytach numery psalmów, z którymi mają się zapoznać.)

3. Uczniowie zapoznają się z informacjami dotyczącymi historii polskich przekładów Księgi Psalmów (w sekcji: Przeczytaj)

4. Przedstawienie celu zajęć i podanie tematu.

Faza realizacyjna

1. Uczniowie na podstawie e‑materiału, (w tym informacji dotyczących historii przekładu psalmów na język polski) porównują różne tłumaczenia wybranych psalmów, zastanawiają się nad tym, co jest w nich podobne, a czym się różnią. Działania ucznia:

• Łączenie wersetów Psalmu 23 w przekładzie Czesława Miłosza z odpowiednimi fragmentami tego psalmu przetłumaczonego przez Jana Kochanowskiego.

• Porównanie dwóch fragmentów Psalmu 23 w tłumaczeniu Jana Kochanowskiego i Czesława Miłosza. Uczniowie szukają różnic między nimi i opisują je, np.:

  Czesław Miłosz zaznaczył, że jest to psalm autorstwa Dawida. Jan Kochanowski, przedstawiając Boga‑Pasterza, podkreślił, że jest on „wiekuisty”, Czesław Miłosz natomiast nie dookreślił Boga. Pisząc o tym, co otrzymuje od Boga, Kochanowski zauważył, że nie brakuje mu „wczasu”, natomiast Czesław Miłosz niejako poszerzył ten zakres dobrodziejstw, wskazując, że nie zbywa mu na niczym.

• Rozpoznanie w tłumaczeniach Psalmu 23 fragmentów, w których podmiot liryczny zwraca się bezpośrednio do Boga. Uczniowie interpretują zastosowanie takieg zwrotu, np.:

  Zastosowanie bezpośrednich zwrotów może być próbą wzmocnienia zażyłości ze Stwórcą, w ten sposób charakter dziękczynny psalmu staje się bardziej intymny.

• Opisywanie wizerunku Boga oraz zależności człowieka wobec Stwórcy w Psalmie 130.

• Rozstrzyganie, czy tłumaczenia Psalmu 123 dokonane przez Jana Kochanowskiego i Czesława Miłosza są parafrazą czy przekładem.

9. Nauczyciel rozdaje karty pracy. Uczniowie wykonują ćwiczenie w klasie lub jako zadanie domowe. Można je także wykorzystać do opracowania sprawdzianu.

KARTA PRACY

TEKST

POLECENIE

Na podstawie tekstu Józefa Sadzika sformułuj argumenty, którymi uzasadnisz, że psalmy mają wymiar ponadczasowy.

Faza podsumowująca:

Nauczyciel zadaje uczniom pytania podsumowujące, np.:

• Na czym polega osobista relacja psalmisty z Bogiem?

• Co świadczy o aktualności wymowy psalmów?

• Czy psalmy można uznać za utwory o wymiarze uniwersalnym?

Praca domowa:

Tłumaczenia Psalmu 130 dokonał także poeta oświeceniowy Franciszek Karpiński. Porównaj je z tekstami Jana Kochanowskiego i Czesława Miłosza. Zapisz podobieństwa i różnice. Zwróć uwagę na formę zapisu.

Materiały pomocnicze:

Ks. Kazimierz Bukowski, Biblia a literatura polska, Poznań 1988.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Uczniowie mogą zapoznać się z wystąpieniem profesora Jana Miodka w multimedium bazowym (TED) i na jego podstawie opracować pytania konkursowe o odmianie wyrazu „psałterz”.