Autor: Martyna Wojtowicz

Temat: „Bestie nieujarzmione, tyrani okrutni”. Bilans potopu szwedzkiego

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne:

Uczeń:

• przedstawia postanowienia pokoju polsko‑szwedzkiego zawartego w Oliwie w 1660 r.;

• opisuje rodzaj zniszczeń, jakich dokonały wojska szwedzkie na terenach Rzeczypospolitej;

• wartościuje konsekwencje wojen polsko‑szwedzkich dla sytuacji wewnętrznej Rzeczypospolitej.

• analizuje dane źródłowe dotyczące demografii.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• rozmowa nauczająca z wykorzystaniem ćwiczeń interaktywnych;

• analiza materiału źródłowego (porównawcza);

• dyskusja.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

• telefony z dostępem do internetu.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

Przygotowanie do zajęć. Nauczyciel loguje się na platformie i udostępnia uczniom e‑materiał „»Bestie nieujarzmione, tyrani okrutni«. Bilans potopu szwedzkiego”. Prosi uczestników zajęć o zapoznanie się z tekstem w sekcji „Przeczytaj” tak, aby podczas lekcji mogli w niej aktywnie uczestniczyć i wykonywać polecenia.

Faza wstępna:

1. Prowadzący lekcję określa cel zajęć i informuje uczniów o ich planowanym przebiegu. Przedstawia kryteria sukcesu oraz wyświetla na tablicy temat lekcji.

2. Prowadzący zadaje uczniom pytanie o umiejscowienie tematu lekcji w czasie. Pyta: W jakim okresie się znajdujemy? Co ważnego działo się wcześniej? Uczniowie powinni omówić wojnę polsko‑szwedzką (tzw. potop szwedzki) toczoną w latach 1655–1660.

Faza realizacyjna:

1. Praca z tekstem. Nauczyciel ocenia, na podstawie informacji na platformie, stan przygotowania uczniów do zajęć. Jeżeli jest ono niewystarczające, prosi o ciche zapoznanie się z treścią sekcji „Przeczytaj”. Jeżeli zaś uczestnicy zajęć zaznajomili się wcześniej z tekstem, prosi, aby w parach wynotowali minimum trzy najważniejsze, ich zdaniem, kwestie poruszone w e‑materiale. Następnie pary łączą się w grupy czteroosobowe i w czasie dyskusji wybierają wspólnie najważniejszy wątek. Na koniec każda z grup na forum przedstawia i argumentuje swój wybór.

2. Nauczyciel prosi, aby uczniowie – nadal w tych samych grupach – wykonali ćwiczenia 2 i 3 z sekcji „Sprawdź się”, analizując teksty źródłowe i mapy. Omawiają wspólnie poprawność wykonanych ćwiczeń,

3. Nauczyciel podkreśla, że w historiografii utrwaliło się przekonanie o katastrofalnych skutkach ekonomicznych i społecznych potopu szwedzkiego. I temu też zagadnieniu poświęcone jest multimedium („Film”). Prowadzący prosi uczniów, aby uważnie obejrzeli nagranie, zastanawiając się, jakie jeszcze jedno pytanie odnoszące się do skutków ekonomicznych i społecznych wojen szwedzkich chcieliby zadać ekspertowi (polecenie 4). Po emisji filmu uczniowie zgłaszają (ustnie lub pisemnie) swoje propozycje.

4. Nauczyciel zadaje uczniom pytanie: Które skutki wojen polsko‑szwedzkich są waszym zdaniem najistotniejsze? Prosi uczniów o uzasadnienie stanowiska.

5. Kolejne ćwiczenia 4, 5 i 6 uczniowie wykonują w parach. Konsultują swoje rozwiązania z inną parą uczniów i ustalają jedną wersję odpowiedzi.

Faza podsumowująca:

1. Na koniec zajęć nauczyciel raz jeszcze wyświetla na tablicy interaktywnej lub przy użyciu rzutnika temat lekcji i cele zawarte w sekcji „Wprowadzenie”. W kontekście wyświetlonych treści prosi uczniów o rozwinięcie zdania: Na dzisiejszych zajęciach nauczyłem się/nauczyłam się…

2. Nauczyciel omawia przebieg zajęć, wskazuje mocne i słabe strony pracy uczniów.

Praca domowa:

Wykonaj ćwiczenie 8: „Przyporządkuj skutki wojen szwedzkich do odpowiednich kategorii. Oceń, które z wymienionych skutków uznałbyś/uznałabyś za najbardziej tragiczne dla dalszych dziejów Rzeczypospolitej. Uzasadnij swoje zdanie”.

Materiały pomocnicze:

M. Markiewicz, Historia Polski 1492–1795, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2009.

U. Augustyniak, Historia Polski 1572–1795, PWN, Warszawa 2008.

J.A. Gierowski, Rzeczpospolita w dobie złotej wolności (1648–1763), Oficyna Wydawnicza, Kraków 2001.

L. Kubala, Wojna brandenburska i najazd Rakoczego, Lwów 1918, dodatek nr 24.

Historia Polski nowożytnej, wybór tekstów źródłowych, red. S. Ochmann, K. Matwijowski, Wrocław 1980.

Opis królewszczyzn w województwie chełmińskim, pomorskim, malborskim w roku 1664, oprac. J. Paczkowski, Toruń 1938.

M. Ferenc, Epoka nowożytna. Teksty źródłowe. Tematy lekcji i zagadnienia do historii w szkole średniej, Wydawnictwo Literackiego, Kraków 2001.

Wskazówki metodyczne:

• Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z informacjami w sekcji „Film edukacyjny”, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.