Sprawdź się
Zapoznaj się z ilustracją, a następnie wykonaj polecenie.
Zapoznaj się z mapą, a następnie wykonaj polecenie.
Zapoznaj się z krótkimi opisami poszczególnych ziem i przyporządkuj do nich odpowiednie cyfry na mapie.
| Opis | Cyfra |
|---|---|
| Jest to „nazwa krainy historycznej nad Dźwiną i Zatoką Ryską powstałej w średniowieczu w obrębie posiadłości zakonu kawalerów mieczowych, a zamieszkanej przez plemiona bałtyckie (przodków obecnych Łotyszów) i ugrofińskie (przodków obecnych Estończyków), na których kulturę na przestrzeni wieków wpływała głównie kultura niemiecka, a także skandynawska i polska. [Obszar ten] obejmował terytoria dzisiejszej Estonii oraz Łotwy. Nazwa została nadana w XIII w. i pochodzi od plemienia Liwów”. | |
| Było to „księstwo lenne Korony Królestwa Polskiego, inkorporowane do Korony i Wielkiego Księstwa Litewskiego w 1726 roku, powstałe po sekularyzacji inflanckiej gałęzi zakonu krzyżackiego w 1561, zamieszkane przez Niemców, Liwów i Łotyszy. Pierwszym świeckim księciem nowo powstałego państwa został ostatni mistrz krajowy zakonu, Gotthard Kettler. Księstwo położone było na terenie dzisiejszej południowo-zachodniej Łotwy. Zostało inkorporowane do Rzeczypospolitej konstytucją sejmu 1726 roku”. | |
| Było to „państwo utworzone po sekularyzacji państwa zakonu krzyżackiego w Prusach i […] pozostawało w stosunku lennym wobec Królestwa Polskiego. Od 1618 [było] w unii personalnej z Elektoratem Brandenburgii. […] Potop szwedzki uczynił z [tego terytorium] lenno szwedzkie w roku 1656, na podstawie traktatu w Królewcu. W 1657 roku, za panowania Jana II Kazimierza, na podstawie traktatów w Welawie i Bydgoszczy, [terytorium to] uzyskało niezależność od Rzeczypospolitej. W zamian Brandenburgia porzuciła sojusz ze Szwecją w czasie potopu szwedzkiego”. |
Zapoznaj się z mapami przedstawiającymi przebieg granic Rzeczypospolitej w wyniku konfliktu ze Szwecją oraz tekstem źródłowym, a następnie wykonaj zamieszczone niżej polecenie.
Mapa A
Mapa B
Mapa C
Tekst źródłowy
Traktaty między mocarstwami europejskimi od roku 1648 zaszłe1. Najjaśniejszy król i wszystkie stany Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego odtąd na zawsze odstąpią mocą teraźniejszego pokoju Najjaśniejszemu Królowi Szwedzkiemu i Jego następcom Królom i Królestwu Szwedzkiemu wszystkich Inflant z tamtej strony Dźwiny leżących, które dotąd Szwecja przez cały przerwy wojennej czas trzymała i dzierżyła, jako też i wszystkich z tej strony Dźwiny leżących krajów inflanckich i wyspy Runen na morzu leżącej […] nadto wszystkich praw, którychkolwiek dotąd Królowie i Rzeczpospolita Polska do Estonii i Osolii mieć mogli […] stany i poddanych w tychże Inflantach i wymienionych ich częściach ze wszystkich ku Królowi i Rzpltej Polskiej posłuszeństwa obowiązków i przysięgi wierności uwalniają, przyrzekając, że się nigdy więcej na potym do nich i wspomnianych Inflant, z tym wszystkim co do nich należy, mieszać i wdawać nie będą. Inflanty zaś z tej strony Dźwiny leżące, w tych samych granicach, w których teraz są, nie rozciągając ich dalej w Kurlandią albo Semigalią, Najjaśniejsi Królowie Szwedzcy dzierżyć, ani się pańszczyzn i innych posług od poddanych J.O. Książęcia Jmci Kurlandzkiego domagać, ani wrębu lub inszego jakiego prawa w Kurlandii i Semigalii pretendować będą. Do wyznaczenia zaś, ustanowienia granic z jednej i drugiej strony komisarze wyznaczeni będą […].
Źródło: Traktaty między mocarstwami europejskimi od roku 1648 zaszłe, t. 1, Warszawa 1773, s. 96–139. Cytat za: Józef Andrzej Gierowski, Rzeczpospolita w dobie złotej wolności (1648–1763), Kraków 2001, s. 73.
Zapoznaj się z fragmentami tekstów źródłowych dotyczącymi różnych aspektów dziejów Rzeczypospolitej Obojga Narodów w drugiej połowie XVII w., a następnie wykonaj polecenie.
Fragment A
Wojna brandenburska i najazd Rakoczego w roku 1656 i 1657Wiadomo Wam, jakośmy przyjaźń naszą przy dostatecznej umowie zupełnie oraz wespół z Wami przysięgą potwierdziliśmy życząc, aby z dawna zawzięta przyjaźń nasza przyjaciołom na pociechę a przyjaciołom na szkodę zgodzić się mogła. Teraz za pewnym wzięciem wiadomości, że Rakieczy, książę węgierski pomyśla na Wasze ziemie wojować i państwo Wasze odejmować ma, zaciągnąwszy ultajstwa za pieniądze w Wołoszech także i w Multanac, i Kozaków część jedną niewielką. Tenże Węgrzyn pisał do cesarza tureckiego o tym, aby mu pozwolił na ziemię wojować i państwo Wasze odejmować. Cesarz turecki onemuż odpisał: Ty gdy się jedną nogą ruszysz ma granicę polską, będę cię sam znosił wojskami memi. Tenże pomieniony Węgrzyn na na te słowa cesarskie nic nie dbając wychodzi z wojskiem swoim na Was […].
Źródło: Ludwik Kubala, Wojna brandenburska i najazd Rakoczego w roku 1656 i 1657, Lwów 1918, s. 431–432.
Fragment B
Volumina legum[…] za zgodą wszech stanów postanawiamy, iż jeśli by kto taki znalazł się, który by sektę tę […] w państwach naszych koronnych jako i Wielkiego Księstwa Litewskiego […] śmiał i ważył się wyznawać, krzewić abo opowiadać, abo onej assertores protegere et fovere [wyznawców ochraniać i wspomagać], […] takowy każdy wyżej mianowanemu statutowi podlegać ma, i bez wszelakiej odwłoki przez starosty nasze, urzędy ich, na gardle ma być karany […]. Chcąc jednak clementiam nostram [naszą łaskę] pokazać, jeżeli by się który takowy znalazł, coby tej sekty swojej wyrzec się nie chciał, takowemu na trzy lata do wyprzedania się pozwalamy […]. Quo tempore nihilominus [w tym czasie niemniej] żadnych exercitia sectae suae [nabożeństw swej sekty] wyżej mianowanej odprawować nie powinien i do żadnych munis publicis immiscere se [czynności publicznych mieszać się] nie będzie mógł […].
Źródło: Volumina legum, t. 4, s. 515. Cytat za: http://forum.historyk.eu/temat-konstytucja-o-arianach-z-1658-roku.
Fragment C
Historia Polski nowożytnej, wybór tekstów źródłowychIII. Świętemu majestatowi Króla i Rzeczypospolitej Polskiej zwróci Najjaśniejsza Królowa i Królestwo Szwedzkie tę część Prus, którą dotychczas w okupacji posiada, z tym jednak, że Piława zwrócona będzie bezpośrednio elektorowi brandenburskiemu […], by ją miał w posiadaniu na podstawie tego samego prawa, na podstawie którego posiadał ją przed wojną […].
V. Po zwrocie wszystkich terytoriów zostaną cła w niedługim czasie obniżone do tego stanu rzeczywistego i prawnego, w jakim były przed wojną, z zachowaniem równomierności wszędzie tam, gdzie była przedtem.
VI. W Inflanciech pozostaną obie strony także przy tym stanie posiadania, w jakim były podczas minionego sześcioletniego rozejmu […].
Źródło: Historia Polski nowożytnej, wybór tekstów źródłowych, red. S. Ochmann, K. Matwijowski, Wrocław 1980, s. 360.
Fragment D
Rzeczpospolita w dobie złotej wolności (1648–1763)5‑to. Lubo zaś Najjaśniejszy Kurfirszt [książę pruski – przyp. K.S.S.] i wszyscy męskiej płci następcy Jego od leńskiego poddaństwa, którym dotąd Królowi i Rzpltej Polskiej obowiązani byli i od wszystkich tych powinności, które za tym idą, uwalniają się, nie przeto jednak oderwanie lenna na zawsze za tym idzie, ale gdy męskiej płci z wspomnionej linii prawej kurfisztowskiej pochodzącej nie stanie, Najjaśniejszym Królom i Rzpltej swoje zupełne nad wspomnionym Księstwem zostanie się prawo, a przeto tym wspomnione Księstwo Rzpltej oderwane być nie może. Który to atoli warunek, przed ziszczeniem się takowego przypadku, prawu najwyższego panowania Najjaśniejszego Kurfrszta i Jego potomstwu w niczym uwłoczyć nie ma.
Źródło: Józef Andrzej Gierowski, Rzeczpospolita w dobie złotej wolności (1648–1763), Kraków 2001, s. 70.
Przeanalizuj poniższy medal wybity z okazji podpisania pokoju w Oliwie i zwany medalem pokoju, a następnie odwołując się do elementów graficznych, określ jego przesłanie.
Awers: klasztor Oliwski, na dachu kościoła litery wybite J.H., wokoło napis:
PACIS OLIVENSIS ANNO MIƆCLX III MAJI AD GEDANUM IN PRUSSIA CONCLUSAE MONUMENTUM(
Pomnik pokoju zawartego w Oliwie 1660 roku 3 maja pod Gdańskiem w Prusach, tłum. K.S.S.), w górze dwa anioły w obłokach trzymają cztery serca połączone węzłami; między aniołami leci gołębica trzymająca w dziobie różdżkę oliwną.
Rewers: pod drzewem oliwnym klęcząca osoba, w tle widok Gdańska jego okolic oraz morza i statków, w otoku napis:
PECTORA QUO REGNUM COEUNT QUO VULNERA SECLI, EN FELIX OLEUM PACIS OLIVA DEDIT(
Gdzie się serca królów ku sobie zbliżają, gdzie się rany wieku goją, otóż Oliwa dała różdżkę oliwną, tłum. K.S.S.).
Zapoznaj się z tabelą oraz tekstem i wykonaj polecenie.
Liczba dymów (gospodarstw chłopskich) w latach 1629–1661
Region | Liczba dymów w 1629 r. | Liczba dymów w 1661 r. |
Województwo krakowskie | 65 116 | 50 184 |
Księstwo zatorskie i oświęcimskie | 7049 | 2726 |
Województwo sandomierskie | 76 336 | 45 380 |
Województwo lubelskie | 31 885 | 12 071 |
Razem | 180 386 | 110 361 |
Indeks górny Dane za: J. Muszyńska, Żydzi w miastach województwa sandomierskiego i lubelskiego w XVIII wieku, Kielce 1998. Indeks górny koniecDane za: J. Muszyńska, Żydzi w miastach województwa sandomierskiego i lubelskiego w XVIII wieku, Kielce 1998.
Opis królewszczyzn w województwie chełmińskim, pomorskim, malborskim w roku 1664Wieś Gronowo. Na wielu by włók ta wieś zasiadła, żaden nam sprawy dać nie umiał. Teraz nie zastaliśmy tylko ogrodników 6, przez pana dzierżawcę osadzonych. Gburów [zamożnych chłopów – przyp. K.S.S.] żadnych nie masz, bo przez nieprzyjaciela zniesieni. Sołtystwo jest, do którego włók 2 i przydatków dwa; całe pusto leży.
Dwór albo folwark gronowski. Ten wszystek był zniesiony podczas wojny, jednak przez teraźniejszego pana posesora [posiadacza – przyp. K.S.S.] de novo pobudowany i oparkaniany […].
Wieś Paparzyn. Ta wieś zniesiona, tylko ruderą zostaje, gdzie dwór i chałupy były i ludzi żadnych nie masz […].
Źródło: Opis królewszczyzn w województwie chełmińskim, pomorskim, malborskim w roku 1664, oprac. J. Paczkowski, Toruń 1938, s. 1.
Zapoznaj się z fragmentem wywiadu przeprowadzonego z historykiem zajmującym się dziejami wojen szwedzkich w drugiej połowie XVIII w., a następnie wykonaj polecenie.
Pokój w Oliwie. Z dr. Krzysztofem Kossarzeckim rozmawia Ewa Zientara– Jakie skutki oprócz podpisania pokoju ze Szwecją przyniosły rokowania w Oliwie?
– Rzeczpospolita mogła uwolnić się od wojny ze Szwecją, aby wszystkie siły rzucić do działań przeciwko Moskwie, która ówcześnie zajmowała niemal całe Księstwo Litewskie i – wraz z Kozakami – większość Ukrainy. Interweniować trzeba było bardzo szybko, opinia litewska była bowiem niezwykle wzburzona. Na królu Janie Kazimierzu i kanclerzu wielkim litewskim Krzysztofie Pacu wieszano psy, podnoszono zarzuty, że król zupełnie nie dba o Wielkie Księstwo Litewskie. […]
Oczywiście, uwolniwszy się od frontu szwedzkiego, postanowiono natychmiast zająć się moskiewskim. Jedyną możliwością odzyskania zajętych ziem było starcie militarne, co też nastąpiło w 1660 roku, zaraz po zawarciu pokoju w Oliwie. Wojska przerzucono na wschód, a na Litwie i Ukrainie ruszyły potężne ofensywy, które zakończyły się wielkimi sukcesami. […]
Jak wspomniałem, nie sprawdziły się nawet rachuby Rzeczypospolitej na zaangażowanie Szwedów w sojusz antymoskiewski – co więcej, zawierając w 1661 roku pokój z Moskwą, Szwedzi zobowiązali się, że w żaden sposób nie będą pomagać Rzeczypospolitej. Z punktu widzenia Moskwy to był bardzo mądry wymóg.
Cóż więc nam przyniósł ten traktat: odzyskanie tego wszystkiego, co w 1655 roku utraciliśmy. W ówczesnej sytuacji Rzeczypospolitej można uznać za sukces to, że na rzecz Szwecji nie utraciliśmy w zasadzie nic – oprócz Inflant, których wcześniej de facto nie mieliśmy.
Z drugiej strony trzeba powiedzieć, że utraciliśmy pozycję w Prusach Książęcych. Od tego momentu zaczyna się wzrost potęgi Brandenburgii. Dużo straciliśmy także na arenie międzynarodowej. Z państwa, które dyktowało warunki w tym miejscu Europy przed rokiem 1648, staczaliśmy się powoli do roli przedmiotu rozgrywek państw silniejszych.
Można też rzec przewrotnie, że walki toczone z najlepszą w zasadzie armią ówczesnej Europy, jaką były wojska szwedzkie, pozwoliły nam wykształcić kadrę dowódczą i żołnierza takiej jakości, że potem, w latach 1660 i 1661, bez trudu radził sobie z przeciwnikiem kozackim czy moskiewskim. Pamiętajmy, że przed tą „krwawą szkołą”, którą nam dali Szwedzi, zupełnie nie umieliśmy sobie z nimi poradzić. Wpływy szwedzkie widać nawet w strukturze armii koronnej czy litewskiej, gdzie na skutek zetknięcia się z przeciwnikiem typu zachodnioeuropejskiego zwiększa się gwałtownie liczba piechoty, regimentów cudzoziemskich tzw. ludu ognistego.
Źródło: Pokój w Oliwie. Z dr. Krzysztofem Kossarzeckim rozmawia Ewa Zientara. Cytat za: https://muzhp.pl/pl/e/1207/pokoj-w-oliwie.
Autor tekstu formułuje tezę:. że zakończenie wojen ze Szwecją nie przyniosło w sensie terytorialnym żadnych rewolucyjnych zmian. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. że największym zwycięzcą wojen była Szwecja, która zyskała na mocy pokoju najwięcej ziem, ważnych dla niej pod względem strategicznym i ekonomicznym. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. że konflikt ze Szwecją przyniósł Rzeczypospolitej same straty na czele z upadkiem znaczenia międzynarodowego państwa. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. głównym zainteresowanym w zakończeniu wojny ze Szwecją i podpisaniu pokoju w Oliwie był król Jan Kazimierz. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz
Określ, które z poniższych stwierdzeń są prawdziwe, a które fałszywe.
| Historyk formułuje tezę: | Prawda | Fałsz |
| że zakończenie wojen ze Szwecją nie przyniosło w sensie terytorialnym żadnych rewolucyjnych zmian. | □ | □ |
| że największym zwycięzcą wojen była Szwecja, która zyskała na mocy pokoju najwięcej ziem, ważnych dla niej pod względem strategicznym i ekonomicznym. | □ | □ |
| że konflikt ze Szwecją przyniósł Rzeczypospolitej same straty z upadkiem znaczenia międzynarodowego państwa na czele. | □ | □ |
| głównym zainteresowanym w zakończeniu wojny ze Szwecją i podpisaniu pokoju w Oliwie był król Jan Kazimierz | □ | □ |
Przyporządkuj podane konsekwencje wojen szwedzkich do odpowiednich kategorii.
upadek znaczenia Rzeczypospolitej</strong>, osłabienie władzy centralnej – króla i sejmu, wzrost postaw nietolerancyjnych wobec innowierców, utrata Inflant, agraryzacja miast, ubożenie szlachty średniej, spadek wywozu zboża przez Gdańsk, migracje ludności, wyludnienie miast i wsi, wywóz dzieł sztuki i skarbów, kryzys monetarny, wzrost znaczenia magnaterii
| Konsekwencje w polityce wewnętrznej | |
|---|---|
| Konsekwencje w polityce zagranicznej | |
| Konsekwencje społeczne | |
| Konsekwencje gospodarcze | |
| Konsekwencje kulturowe |