Autor: Bartosz Krzymiński

Przedmiot: historia

Temat: Świat rytuałów. Religia starożytnego Rzymu

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres rozszerzony

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,

• kompetencje cyfrowe,

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się,

• kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne:

Uczeń:

• określa cechy charakterystyczne religii pogańskiego Rzymu,

• charakteryzuje ścisły związek między religią a polityką w antycznym Rzymie.

• wyjaśnia, jakie czynniki przyczyniły się do ustąpienia tradycyjnych wierzeń pogańskich na rzecz chrześcijaństwa.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm.

Metody i techniki nauczania:

• pogadanka,

• analiza tekstu źródłowego,

• dyskusja dydaktyczna.

Formy zajęć:

• praca indywidualna,

• praca w grupach,

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputer,

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale,

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda,

• projektor.

Przebieg lekcji

Faza wstępna

1. Nauczyciel prosi wybraną osobę o przeczytanie tematu lekcji oraz celów. Wspólnie z uczniami ustala kryteria sukcesu.

2. Nauczyciel prosi uczniów o zdefiniowanie, co obecnie rozumie się przez określenia takie jak „pobożność” i „religijność”. Założenie jest takie, że uczniowie będą kładli nacisk na indywidualny charakter więzi człowieka z Bogiem. Uczniowie zgłaszają swoje odpowiedzi. Nauczyciel uzupełnia, że natura religii starożytnej Grecji i Rzymu była nieco inna. Temu zagadnieniu poświęcona będzie lekcja.

Faza realizacyjna

1. Na początku nauczyciel wyświetla na projektorze dwie ilustracje: fragment łuku Marka Aureliusza w Rzymie przedstawiający składanie ofiary w podzięce za zwycięstwa w wojnach z Markomanami oraz fragment reliefu z Ara Pacis przedstawiający pochód dziękczynny za Augusta. Prosi uczniów, aby krótko opisali obie ilustracje, szczególnie drugą. Jakie mają cechy wspólne? Wybrana osoba udziela odpowiedzi, nauczyciel w razie konieczności uzupełnia ją.

2. Prowadzący pyta uczniów, co historyk bez większego przygotowania w temacie może na podstawie tych dwóch ilustracji powiedzieć o rzymskiej religii? Uczniowie powinni zwrócić uwagę na publiczny charakter religii rzymskiej i na jej „rytualność”. Założenie jest takie, że z tym drugim aspektem może być problem, dlatego…

3. Uczniowie w trzyosobowych grupach rozwiązują ćwiczenie 8 z e‑materiału. Następnie nauczyciel wraca do zagadnienia z początku lekcji, tym razem jednak rozpatruje ją z perspektywy antycznego Rzymu. Pyta uczniów: czym była rzymska pobożność? Nauczyciel zachęca uczniów do powiązania ze sobą treści tekstów z ćwiczenia z informacjami z wyświetlonych ilustracji. Wskazany uczeń lub uczennica podsumowują informacje.

4. Następnie nauczyciel pisze na tablicy słowo „rytuał” i prosi o odniesienie go do rzymskiej religii. Czy możemy ją określić mianem religii rytuału? Dlaczego? uczniowie zgłaszają swoje propozycje, jedna osoba zapisuje je na tablicy.

5. Aby wzmocnić tezę z poprzedniego punktu, nauczyciel wyświetla uczniom animację z e‑materiału. Następnie prosi uczniów, aby w parach wykonali polecenia z multimedium. Udziela im informacji zwrotnej.

Faza podsumowująca

1. Nauczyciel pyta uczniów, co ich zdaniem mogło być przyczyną tego, że tradycyjna religia rzymska ustąpiła miejsca chrześcijaństwu. W ramach podpowiedzi wyświetla cytat z Marii Jaczynowskiej: Atrakcyjność kultów wschodnich polegała na występowaniu w nich cech, których nie miała tradycyjna religia grecko‑rzymska.

2. Wybrany uczeń podsumowuje zajęcia, zwracając uwagę na nabyte umiejętności.

3. Nauczyciel omawia przebieg zajęć, wskazuje mocne i słabe strony pracy uczniów.

Praca domowa:

1. Wykonaj ćwiczenie 5 z e‑materiału.

2. Odnajdź informacje na temat przynajmniej jednej religii wschodniej, która, obok chrześcijaństwa, zyskiwała na popularności w cesarstwie rzymskim i o której możemy powiedzieć, że zaspokajała podobne potrzeby, co chrześcijaństwo. Sporządź krótką notatkę.

Materiały pomocnicze:

Beard M., North J., Price S., Religie Rzymu. Historia, Oświęcim 2017.

Jaczynowska M., Religie świata rzymskiego, Warszawa 1987.

Słownik kultury antycznej, red. R. Kulesza, Warszawa 2012.

Veyne P., Imperium grecko‑rzymskie, Kęty 2008.

Ziółkowski A., Historia Rzymu, Poznań 2008.

Chomicki G., Sprawski S., Starożytność. Teksty źródłowe, komentarze i zagadnienia do historii w szkole średniej, Kraków 1999.

Liwiusz T., Dzieje Rzymu od założenia miasta, ks. XLI–XLV, Wrocław 1982.

Plutarch, Żywoty Sławnych Mężów, Kraków 1977.

Polibiusz, Dzieje, t.2, Wrocław 2005.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Animację można wykorzystać do omówienia sposobu, w jaki polityka i religia były w Rzymie ze sobą ściśle powiązane. Wówczas może ona być bazą do przygotowania przez uczniów prezentacji na ten temat.