Autor: Martyna Wojtowicz

Przedmiot: Historia

Temat: W poszukiwaniu równowagi. Ustrój Rzeczypospolitej w XVII w.

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne:

Uczeń:

• tłumaczy rozwiązania ustrojowe wykształcone w Rzeczypospolitej szlacheckiej;

• opisuje demokrację w wydaniu staropolskim;

• porównuje ustrój Rzeczypospolitej do ustrojów innych państw;

• ocenia znaczenie liberum veto.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• rozmowa nauczająca z wykorzystaniem ćwiczeń interaktywnych;

• analiza materiału źródłowego (porównawcza);

• dyskusja.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

• telefony z dostępem do internetu.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

Nauczyciel poleca, aby uczniowie przed lekcją przypomnieli sobie zagadnienia związane z ustrojem Rzeczypospolitej szlacheckiej i parlamentaryzmu polskiego.

Faza wstępna:

1. Nauczyciel poleca jednemu uczniowi lub uczennicy przeczytanie wyświetlonego tematu zajęć. Wspólnie ustalają kryteria sukcesu.

2. Prowadzący zadaje uczniom pytania: Jak kształtował się ustrój Rzeczypospolitej i polski parlamentaryzm? Jaką władzę i uprawnienia miał król, co wpływało na ich zmianę? Wskazany uczeń (albo ochotnik) udziela odpowiedzi, nauczyciel dopowiada ważne informacje w razie potrzeby.

Faza realizacyjna:

1. Nauczyciel omawia, w jaki sposób historycy określają ustrój Rzeczypospolitej w XVII w., czym jest koncepcja monarchii mieszanej. Zaznacza rolę rywalizacji między królem a elitami politycznymi.

2. Praca z tekstem. Aby przybliżyć omawiany motyw rywalizacji między władcą a szlachtą i magnaterią, nauczyciel poleca uczniom w parach zapoznać się z tekstem w sekcji „Przeczytaj”. Pierwsza osoba w parze opracowuje akapit dotyczący prerogatyw króla, druga – rady senatu oraz sejmu. Następnie uczniowie w parach przedstawiają koledze/koleżance najważniejsze informacje. Gdy uczniowie skończą, nauczyciel poleca dwu osobom (każda opracowywała inny fragment), aby na forum klasy zreferowały swoje notatki. Mogą je zapisywać w punktach na tablicy.

3. Uzupełnienie tej części zajęć stanowi praca z multimedium („Schemat interaktywny”). Uczniowie zapoznają się z multimedium, a następnie wykonują polecenie 1: „Zapoznaj się z poniższym schematem interaktywnym. Udowodnij, że przyrównanie funkcjonowania ustroju Rzeczypospolitej do „wagi, gdzie na jednej szalce waży król, na drugiej wolność, a ramię stanowi senat” (Mariusz Markiewicz) jest trafnym skojarzeniem”. Wskazana osoba przedstawia swoje argumenty, pozostali uczniowie mogą uzupełniać jej odpowiedź.

4. Prowadzący omawia różnice między ustrojem Rzeczypospolitej a innych państw w XVII w. Uczniowie wykonują w parach ćwiczenie 6.

5. Nauczyciel omawia źródła dochodów skarbu koronnego w XVII w. Uczniowie wykonują ćwiczenie 7.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel prosi, aby uczniowie wskazali różnice między sejmem w XVII w. a tym działającym współcześnie (uwzględniając m.in. skład, sposób wyboru członków czy proces podejmowania decyzji). Wspólne omówienie przedstawionych propozycji.

2. Nauczyciel ponownie wyświetla na tablicy temat lekcji zawarty w sekcji „Wprowadzenie” i inicjuje krótką rozmowę na temat kryteriów sukcesu. Czego uczniowie się nauczyli?

3. Nauczyciel omawia przebieg zajęć, wskazuje mocne i słabe strony pracy uczniów, udziela im tym samym informacji zwrotnej.

Praca domowa:

Wykonaj ćwiczenie 8: „Prywata czy walka o słuszną sprawę? Oceń, czy liberum veto było przejawem warcholstwa i krótkowzroczności szlachty, czy też obrony ważnych dla niej wartości. Uzasadnij swoje stanowisko”.

Materiały pomocnicze:

• Historia sejmu polskiego, t. 1, Do schyłku szlacheckiej Rzeczypospolitej, red. J. Michalski, oprac. J. Bardach [et al.], Warszawa 1984.

• A. Mączak, Klientela: nieformalne systemy władzy w Polsce i Europie XVI–XVIII w., Warszawa 1994.

• H. Olszewski, Sejm w dawnej Rzeczypospolitej. Ustrój i idee, t. 2, Studia i rozprawy, Poznań 2002.

• E. Opaliński, Kultura polityczna szlachty polskiej w latach 1587−1652: system parlamentarny a społeczeństwo obywatelskie, Warszawa 1995.

Wskazówki metodyczne:

Nauczyciel może wykorzystać multimedium do pracy w grupach – wówczas w fazie realizacyjnej uczniowie dzielą się na cztery grupy, które opracowują na podstawie tekstu oraz schematu następujące zagadnienia: 1) rola i uprawnienia władcy, 2) uprawnienia sejmu i posłów, 3) uprawnienia senatorów, 4) rola liberum veto.