Scenariusz zajęć

Autor: Marcin Sz. Małecki, Krzysztof Błaszczak

Temat: W jaki sposób zapisujemy równania reakcji chemicznych, w których powstają osady?

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony; uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie podstawowym i rozszerzonym

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy:

VI. Reakcje w roztworach wodnych. Uczeń:

5) pisze równania reakcji: zobojętniania, wytrącania osadów i wybranych soli z wodą w formie jonowej pełnej i skróconej.

Zakres rozszerzony:

VI. Reakcje w roztworach wodnych. Uczeń:

9) pisze równania reakcji: zobojętniania, wytrącania osadów i wybranych soli z wodą w formie jonowej pełnej i skróconej.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne:

Uczeń:

• pisze równania reakcji chemicznych w formie cząsteczkowej, jonowej pełnej i jonowej skróconej, w których powstają osady;

• stosuje odpowiednie oznaczenia w równaniach w przypadku reakcji, w których występują osady.

• na podstawie tablicy rozpuszczalności ocenia przebieg reakcji strąceniowych

Strategie nauczania:

• asocjacyjna;

• problemowa.

Metody i techniki nauczania:

• dyskusja dydaktyczna;

• burza mózgów;

• analiza materiału źródłowego;

• eksperyment chemiczny;

• ćwiczenia uczniowskie;

• technika zdań podsumowujących.

Formy pracy:

• praca zbiorowa;

• praca w grupach;

• praca indywidualna.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i z dostępem do Internetu/ smartfony, tablety;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• rzutnik multimedialny;

• tablica interaktywna/tablica i kreda;

• aplikacja Mentimeter.

Przebieg zajęć

Faza wstępna:

1. Zaciekawienie i dyskusja. Nauczyciel wyświetla okładkę e‑materiału. Następnie zadaje uczniom pytanie: co oznaczają strzałki w chemii? Następnie rysuje strzałki prawo, lewo, dół oraz omawia z uczniami ich znaczenie przy zapisie równań reakcji chemicznej.

2. Rozpoznawanie wiedzy wyjściowej uczniów. Burza mózgów wokół pojęcia „reakcja strąceniowa”. Nauczyciel może wykorzystać aplikację Mentimeter z użyciem smartfonów/tabletów.

3. Ustalenie celów lekcji. Nauczyciel podaje temat zajęć i wspólnie z uczniami ustala cele lekcji, które uczniowie zapisują w portfolio.

4. Zasady BHP. Nauczyciel zapoznaje uczniów z kartami charakterystyk substancji, które będą używane na lekcjach.

Faza realizacyjna:

1. Uczniowie analizują treści w e‑materiale, które dotyczą metod otrzymywania substancji wytrącających się w reakcjach chemicznych w postaci osadu. Po minionym czasie, nauczyciel inicjuje dyskusję.

2. Nauczyciel wyświetla na tablicy multimedialnej film samouczek – zapis równań reakcji na poziomie cząsteczkowym, jonowym pełnym oraz jonowym skróconym.

3. Eksperyment chemiczny – „Otrzymywanie osadów w reakcjach chemicznych” zgodnie z instrukcją zamieszczoną w materiałach pomocniczych. Nauczyciel dzieli uczniów na trzy grupy zadaniowe:

• I grupa – sól 1 + sól 2;

• II grupa – sól 1 + kwas 1;

• III grupa – sól 1 + wodorotlenek 1.

4. Uczniowie pobierają ze stołu laboratoryjnego odpowiedni sprzęt i szkło laboratoryjne oraz odczynniki chemiczne, przeprowadzają eksperyment. Nauczyciel rozdaje karty pracy ucznia oraz tabelę rozpuszczalności wodorotlenków i soli. Uczniowie samodzielnie stawiają pytanie badawcze i hipotezę, obserwują zmiany podczas eksperymentu, wyciągają wnioski, wszystko zapisują w kartach pracy. Nauczyciel monitoruje przebieg pracy uczniów. Liderzy prezentują efekty pracy na forum klasy i zapisują odpowiednie równania reakcji chemicznych na tablicy. Nauczyciel weryfikuje pod względem merytorycznym wypowiedzi uczniów i ewentualnie wyjaśnia niezrozumiale kwestie.

5. Uczniowie samodzielnie sprawdzają swoją wiedzę, wykonując ćwiczenia zawarte w e‑materiale – „Sprawdź się”. W razie wątpliwości lub problemów nauczyciel wspiera uczniów.

Faza podsumowująca:

1. Na zakończenie zajęć nauczyciel zadaje uczniom pytanie: jak można zdefiniować reakcję strąceniową? W jaki sposób oznaczamy substancję, która w reakcji chemicznej wytraciła się w postaci osadu? Jakie znasz metody otrzymywania substancji wytrącających się w postaci osadu?

2. Jako podsumowanie lekcji, nauczyciel może wykorzystać zdania do uzupełnienia, które uczniowie również zamieszczają w swoim portfolio:

• Przypomniałem/łam sobie, że...

• Co było dla mnie łatwe...

• Czego się nauczyłam/łem...

• Co sprawiało mi trudność...

Praca domowa:

Uczniowie wykonują pozostałe ćwiczenia zawarte w e‑materiale – „Sprawdź się”.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Film samouczek może być wykorzystany przez uczniów podczas samodzielnej pracy na lekcji lub przed wykonaniem ćwiczeń dołączonych do medium. Medium może być również wykorzystane podczas odrabiania zadania domowego oraz wykorzystane przez uczniów nieobecnych na lekcji w celu uzupełnienia swoich luk  kompetencyjnych.

Materiały pomocnicze:

1. Polecenia podsumowujące (nauczyciel przed lekcją zapisuje je na niewielkich kartkach):

• Jak można zdefiniować reakcję strąceniową?

• W jaki sposób oznaczamy substancję, która w reakcji chemicznej wytraciła się w postaci osadu?

• Jakie znasz metody otrzymywania substancji wytrącających się w postaci osadu?

2. Karty charakterystyk substancji.

3. Tabele rozpuszczalności wodorotlenków i soli.

4. Doświadczenie: „Otrzymywanie osadów w reakcjach chemicznych”

Sprzęt i szkło laboratoryjne: probówki, statywy do probówek, łapy do probówek, pipety, zlewki

Odczynniki chemiczne: roztwory wodne następujących substancji: azotan($\text{V}$)wapnia + węglan sodu; fosforan($\text{V}$) potasu + siarczan($\text{VI}$) miedzi($\text{II}$); wodorotlenek potasu $\mathrm{0,1} \frac{\text{mol}}{{\text{dm}}^3}$ + siarczan($\text{VI}$) glinu.

Instrukcja wykonania:

• Umieść w probówce $2 {\text{cm}}^3$ pierwszej substancji, a następnie dodaj $2 {\text{cm}}^3$ drugiej substancji (substancje wskazuje nauczyciel).

• Obserwuj zmiany.

5. Karta pracy ucznia: