Scenariusz zajęć

Autor: Wioleta Kopek‑Putała, Krzysztof Błaszczak

Przedmiot: chemia

Temat: Klasyfikacja mydeł

Grupa docelowa: uczniowie III etapu edukacyjnego, liceum, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony; uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie podstawowym i rozszerzonym

Podstawa programowa:

Wymagania ogólne

Zakres podstawowy i rozszerzony

II. Rozumowanie i zastosowanie nabytej wiedzy do rozwiązywania problemów. Uczeń:

1) opisuje właściwości substancji i wyjaśnia przebieg procesów chemicznych;

2) wskazuje na związek właściwości różnorodnych substancji z ich zastosowaniami i ich wpływem na środowisko naturalne;

4) wskazuje na związek między właściwościami substancji a ich budową chemiczną.

Wymagania szczegółowe

Zakres rozszerzony

XVII. Estry i tłuszcze. Uczeń:

10) wyjaśnia, w jaki sposób z glicerydów otrzymuje się kwasy tłuszczowe lub mydła; pisze odpowiednie równania reakcji.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne

Uczeń:

• charakteryzuje budowę mydeł;

• wskazuje fragmenty hydrofobowe i hydrofilowe w budowie mydeł;

• proponuje wzór sumaryczny lub nazwę mydła;

• dokonuje podziału mydeł ze względu na różne kryteria (rozpuszczalność w wodzie, stan skupienia, zastosowanie).

Strategie nauczania:

• asocjacyjna.

• problemowa.

Metody i techniki nauczania:

• dyskusja dydaktyczna;

• symulacja interaktywna;

• analiza materiału źródłowego;

• ćwiczenia uczniowskie;

• gra dydaktyczna;

• sketchnotka;

• kieszeń i szuflada.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do Internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

• rzutnik multimedialny.

Przebieg zajęć

Faza wstępna:

1. Zaciekawienie i dyskusja. Nauczyciel prezentuje doświadczenie na temat napięcia powierzchniowego wody (na powierzchnię wody można położyć np. monetę, spinacz). Następnie wykonuje to samo doświadczenie, dodając do wody mydła. Inicjuje dyskusję na temat, dlaczego spinacz utonął i jakie znaczenie w naszym życiu odgrywa właściwość mydeł, powodująca zmniejszenie napięcia powierzchniowego wody.

2. Rozpoznanie wiedzy wyjściowej uczniów. Uczniowie starają się odpowiedzieć na zadane pytania: Jakie kryteria można przyjąć do klasyfikacji mydeł z podaniem przykładów? (rozpuszczalność w wodzie, stan skupienia, zastosowanie) – można zapisać na tablicy w formie metody pojęć.

3. Ustalenie celów lekcji. Nauczyciel podaje temat zajęć i wspólnie z uczniami ustala cele lekcji, które uczniowie zapisują na kartkach i gromadzą w portfolio.

Faza realizacyjna:

1. Uczniowie z nauczycielem dokonują przypomnienia wiadomości dotyczących mydeł z poprzedniej lekcji: definicja, ich budowa jako substancji amfifilowych.

2. Uczniowie analizują mapę pojęć, zawartą w sekcji „Przeczytaj”, dotyczącą podziału mydeł. Porównują kryteria podziału z tymi, które zaproponowali w fazie wstępnej lekcji.

3. Uczniowie losują kartę (na wzór kart do gry), na której umieszczona jest nazwa (np. palmitynian sodu) lub uproszczony wzór mydła (${\text{C}}_{17}{\text{H}}_{33}\text{COOK}$). Ich zadaniem jest właściwe sklasyfikowanie danego przedstawiciela wg ustalonych wcześniej kryteriów, a następnie wymyślenie zagadki o danym mydle i zapisaniu jej treści na czystej karcie (na wzór kart do gry). Nauczyciel czuwa nad poprawnością wykonywanych zadań. Po wyznaczonym czasie, nauczyciel wspólnie z uczniami odpowiadają na wymyślone zagadki. Autorzy zagadek weryfikują poprawność propozycji.

4. Sketchnotka – Uczniowie samodzielnie wykonują w zeszytach sketchnotkę. Po wyznaczonym czasie, chętni uczniowie prezentują swoje efekty na forum klasy z wykorzystaniem wizualizera.

5. Nauczyciel poleca uczniom w parach pracę z symulacją interaktywną. Uczniowie zapoznają się z poleceniem i wykonują zawarte w medium ćwiczenia.

6. Uczniowie sprawdzają swoją wiedzę, wykonując ćwiczenia zawarte w e‑materiale w sekcji „Sprawdź się”.

Faza podsumowująca:

1. Kieszeń i szuflada. Nauczyciel rozdaje uczniom małe, samoprzylepne karteczki. Prowadzący zajęcia rysuje na tablicy kieszeń, a obok niej zapisuje: „Co zabieram ze sobą?”. Tutaj uczeń ma wpisać to, co wyniósł z zajęć, co do niego szczególnie przemówiło, co się spodobało lub co się przyda w przyszłości. Poniżej nauczyciel rysuje szufladę i białą plamę. Obok szuflady zapisuje: „Co mi się nie przyda?”, a obok białej plamy: „Czego zabrakło?”. Poniższe rysunki uczeń wypełnia małymi, samoprzylepnymi karteczkami z zapisanymi krótkimi zdaniami, równoważnikami zdań lub kluczowymi słowami. Jest to okazja także do analizy przebiegu zajęć i szybkiej powtórki.

Praca domowa:

1. Sporządź notatkę na temat historii odkrycia mydła.

2. Uczniowie wykonują zawarte w sekcji „Sprawdź się” pozostałe ćwiczenia, których nie zdążyli wykonać na lekcji.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Medium można zastosować podczas lekcji dotyczącej budowy mydeł, procesu mycia i prania lub w trakcie lekcji powtórzeniowej.

Materiały pomocnicze:

1. Nauczyciel przygotowuje karty na wzór kart do gry (z nazwami, np. stearynian sodu, lub wzorem danego mydła oraz czyste karty do zapisywania zagadek), małe samoprzylepne karteczki.

2. Doświadczenie chemiczne „Badanie napięcia powierzchniowego wody”.

Szkło i sprzęt laboratoryjny: krystalizator.

Odczynniki chemiczne: woda.

Materiały:  mydło w płynie, spinacz do papieru, moneta, np. 1 grosz, bagietka szklana.