Autor: Joanna Oparek

Temat: Archaizacja w powieściach historycznych Henryka Sienkiewicza

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje obywatelskie;

• kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

• omawia typologię i rodzaje archaizmów;

• określa funkcje wybranych archaizmów;

• opisuje wpływ archaizacji na wiarygodność i obrazować wybranego fragmentu tekstu.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• z użyciem e‑podręcznika;

• ćwiczeń przedmiotowych;

• z użyciem komputera;

• dyskusja.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Faza wprowadzająca:

1. Nauczyciel udostępnia uczniom e‑materiał i wprowadza ich w temat lekcji. Wspólne ustalenie celów zajęć i kryteriów sukcesu.

2. Nauczyciel rozpoczyna rozmowę na temat: Czym jest stylizacja językowa i jakie są jej rodzaje. Podsumowując rozmowę, podkreśla, że jest to podstawowa metoda wprowadzenia czytelnika w realia danego środowiska lub określonej epoki.

3. Nauczyciel zaznacza, że XIX‑wieczne wydania utworów Sienkiewicza były opatrzone podtytułami (Ogniem i mieczem. Powieść z lat dawnych; Quo vadis. Powieść z czasów Nerona). Dodaje również, że stworzona przez Sienkiewicza wizja sarmackiej Rzeczypospolitej wymagała odwołania się do wyobraźni barokowej i stylu epoki. Było to kluczowe dla koncepcji powieści z „lat dawnych”. Stylizacja językowa stanowiła niezwykle silną składową koncepcji Trylogii, jak również innych powieści historycznych Sienkiewicza.

Faza realizacyjna:

1. Nauczyciel robi krótki wykład na temat zadań, jakie musiał stawiać sobie Henryk Sienkiewicz, przystępując do odtworzenia realiów i klimatu epoki. Zwraca przy tym uczniom uwagę, że właśnie w języku odzwierciedla się mentalność epoki. Archaizacja języka powieści wymagała więc analizy i odtworzenia całej sfery pojęciowej właściwej dla ludzi baroku. Nauczyciel podkreśla, że Henryk Sienkiewicz miał pełną świadomość, że stylizacja językowa nie jest zabiegiem powierzchownym, ale sposobem dotarcia do istoty rzeczywistości – chciał ukazać umysłowość, emocjonalność i system wartości epoki. Tylko w ten sposób mógł stworzyć wielowymiarowe i przekonujące postaci swych powieści.

2. Uczniowie indywidualnie czytają treści sekcji „Przeczytaj”. Następnie zapoznają się ze schematem Rodzaje archaizmów i wraz z nauczycielem omawiają typologię i przykłady.

3. Uczniowie przechodzą do sekcji „Audiobook”, zapoznają się z materiałem i przystępują do wykonania poleceń 1 i 2 – mogą one zostać wykonane wspólnie w formie dyskusji moderowanej.

4. Uczniowie przechodzą do sekcji „Sprawdź się i wykonują ćwiczenia 1, 2, 3, 4. Wybrane osoby prezentują odpowiedzi, a nauczyciel ocenia i komentuje. Ćwiczenie 5 może zostać wykonane wspólnie – propozycje odpowiedzi (określenie funkcji wybranych archaizmów) mogą zostać zapisane na tablicy. Ćwiczenie 6 uczniowie wykonują indywidualnie, a 7 i 8 mogą być wykonane w formie dyskusji moderowanej.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel prosi wybranego ucznia o sformułowanie wypowiedzi ustnej podsumowującej dyskusję (jeśli ćwiczenie 8 było wykonywane wspólnie). Nauczyciel komentuje lub uzupełnia wypowiedź podsumowującą. Może przy tym nawiązać do fazy wprowadzającej zajęć i zaznaczyć, że archaizacja była sposobem na odtworzenie i ukazanie sfery pojęciowej dostępnej ludziom minionych epok, a także ich systemu wartości i temperamentu oraz sytuacji społeczno‑politycznej dawnej Rzeczypospolitej.

2. Nauczyciel ponownie odczytuje temat lekcji i inicjuje krótką rozmowę na temat spełnienia kryteriów sukcesu.

Praca domowa:

1. Wybierz fragment powieści Ogniem i mieczem, który ukazuje sarmacki temperament i opisz wpływ archaizacji na wiarygodność i obrazowość tego fragmentu.

Materiały pomocnicze:

• Stanisław Dubisz, Archaizmy stylizacyjne: literacki obraz przeszłości językowej, Przegląd Humanistyczny, Tom 36, Numer 5 (314) (1992) s. 131‑141.

• Teresa Świętosławska, О stylu językowym Zagłoby w „Ogniem i mieczem”, Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica, 1996.

Wskazówki metodyczne

• Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z multimedium z sekcji „Audiobook”, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.