Dla nauczyciela
Scenariusz zajęć
Autor: Krzysztof Błaszczak, Aleksandra Marszałek‑Harych
Przedmiot: chemia
Temat: Co wspólnego mają ze sobą pierwiastki w blokach s, p, d,f?
Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum - zakres podstawowy i zakres rozszerzony; uczniowie III etapu edukacyjnego - kształcenie w zakresie podstawowym i rozszerzonym;
Podstawa programowa:
Zakres podstawowy
II. Budowa atomu a układ okresowy pierwiastków. Uczeń:
2) określa przynależność pierwiastków do bloków konfiguracyjnych: s, p układu okresowego na podstawie konfiguracji elektronowej.
Zakres rozszerzony
II. Budowa atomu. Uczeń:
5) określa przynależność pierwiastków do bloków konfiguracyjnych: s, p i d układu okresowego na podstawie konfiguracji elektronowej; wskazuje związek między budową elektronową atomu a położeniem pierwiastka w układzie okresowym i jego właściwościami fizycznymi (np. promieniem atomowym, energią jonizacji) i chemicznymi.
Kształtowane kompetencje kluczowe:
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.
Cele operacyjne
Uczeń:
definiuje pojęcie bloku energetycznego i prawa okresowości;
stosuje reguły przy zapisie konfiguracji elektronowej;
przedstawia podział układu okresowego na bloki energetyczne;
proponuje konfiguracje powłok walencyjnych pierwiastków.
Strategie nauczania:
asocjacyjna.
Metody i techniki nauczania:
burza mózgów;
lekcja odwrócona;
prezentacja multimedialna;
analiza tekstu źródłowego;
dyskusja dydaktyczna;
gra dydaktyczna;
ćwiczenia uczniowskie;
technika zdań podsumowujących.
Materiały pomocnicze:
mazak;
podręczniki;
internet.
Forma pracy:
praca w parach;
praca zbiorowa;
praca w grupach;
praca indywidualna.
Środki dydaktyczne:
smartfony/tablety z dostępem do internetu;
podręczniki tradycyjne;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
rzutnik multimedialny;
tablica interaktywna/tablica i kreda;
mazaki;
kartki do zapisania informacji.
Przebieg zajęć
Przed lekcją:
Zajęcia przeprowadzone będą metodą lekcji odwróconej. Podczas jednego z poprzedzających spotkań, nauczyciel dzieli klasę na cztery grupy, których zadaniem jest przygotowanie prezentacji multimedialnych na temat bloków energetycznych:
I grupa - blok s;
II grupa - blok p;
III grupa - blok d;
IV grupa - blok f.
Podczas opracowywania prezentacji uczniowie wykorzystują treści zawarte w e‑materiale, w podręcznikach oraz innych źródłach informacji. Zadaniem uczniów jest ujęcie w swoich prezentacjach sposoby rozmieszczenia elektronów na podpowłokach jako element konieczny. Uczniowie zwracają szczególną uwagę na to, aby ich prezentacje były klarowne i zrozumiałe dla wszystkich. Prezentacje powinny zawierać ograniczoną ilość tekstu do niezbędnego minimum oraz źródła informacji. Każda prezentacja może trwać nie dłużej niż pięć minut. Prezentacje będą oceniane przez uczniów w skali punktowej 1‑6.
Faza wstępna:
Zaciekawienie i dyskusja. Nauczyciel wykorzystuje pytania zawarte w e‑materiale, np.: Czy wiesz jak zmieniają się konfiguracje elektronowe pierwiastków? A może wiesz na jakie bloki jest podzielony układ okresowy?
Ustalenie celów lekcji. Nauczyciel podaje temat zajęć i wspólnie z uczniami ustala cele, które uczniowie zapisują w portfolio.
Rozpoznawanie wiedzy wyjściowej uczniów. Burza mózgów wokół budowy układu okresowego pierwiastków.
Faza realizacyjna:
Grupy przedstawiają swoje prezentacje multimedialne – omawiają zawarte treści.
Po każdej prezentacji odbiorcy/słuchacze oceniają przygotowane prezentacje: co w prezentacji im się podobało, a co można byłoby zaprezentować inaczej; czy były klarowne i zrozumiałe; czy mają jakieś rady dla koleżanek i kolegów oraz jak oceniają ich pracę poprzez przydzielenie punktów w skali 1‑6 (punkty uczniowie zapisują na karteczkach i oddają nauczycielowi).
Po ustaleniu podziału układu okresowego na bloki energetyczne nauczyciel podaje po cztery wybrane przykłady pierwiastków z bloków s, p, d i prosi uczniów o indywidualne wypisanie dla każdego konfiguracji elektronowej, zgodnie z regułami obowiązującymi przy ich ustalaniu.
Po wykonaniu zadania chętni uczniowie zapisują konfiguracje na tablicy, Nauczyciel weryfikuje je i w razie potrzeby poprawia błędy, uzupełnia i wyjaśnia niezrozumiale kwestie.
Nauczyciel prosi uczniów o samodzielną analizę przykładu wyznaczenia konfiguracji elektronów walencyjnych dla indu, zawartej w e‑materiale. niezrozumiałe kwestie wyjaśnia na forum klasy.
Nauczyciel wybiera kilka przykładów pierwiastków i prosi uczniów o samodzielne zapisanie konfiguracji powłoki walencyjnej w zeszytach, po czym osoby chętne lub wskazane odczytują rezultaty swojej pracy. Nauczyciel wyjaśnia ewentualnie popełnione błędy i sprawdza, czy pozostali uczniowie nie mieli problemów.
Nauczyciel odwołuje uczniów do gry edukacyjnej w e‑materiale - praca w parach.
Faza podsumowująca:
Na zakończenie zajęć nauczyciel zadaje uczniom pytania z e‑materiału np.:
Czy wiesz na jakie bloki podzielony jest układ okresowy pierwiastków?
Co stanowi główne wyjaśnienie takiego ułożenia pierwiastków w układzie okresowym?
Jak zmienia się konfiguracja elektronowa w grupach a jak w okresach?
Jako podsumowanie lekcji nauczyciel może wykorzystać zdania do uzupełnienia, które uczniowie również zamieszczają w swoim portfolio:
Przypomniałem sobie, że...
Co było dla mnie łatwe...
Czego się nauczyłam/łem...
Co sprawiało mi trudność...
Praca domowa:
Nauczyciel prosi uczniów o wykonanie ćwiczeń w e‑materiale - sprawdź się oraz wybranie 10 dowolnych pierwiastków (z 3 bloków: s,p,d) i wypisanie ich konfiguracji powłok walencyjnych.
Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:
Gra interaktywna może być wykorzystana przez uczniów jako sposób przygotowania do sprawdzianu.
Materiały pomocnicze:
Samoprzylepne karteczki.
Polecenia podsumowujące (nauczyciel przed lekcją zapisuje je na niewielkich kartkach):
Czy wiesz na jakie bloki podzielony jest układ okresowy pierwiastków?
Co stanowi główne wyjaśnienie takiego ułożenia pierwiastków w układzie okresowym?
Jak zmienia się konfiguracja elektronowa w grupach a jak w okresach?