Dla nauczyciela
Autor: Katarzyna Lewandowska
Przedmiot: Język polski
Temat: Czy powinniśmy bać się zapożyczeń?
Grupa docelowa:
Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy
Podstawa programowa:
Kształtowane kompetencje kluczowe:
kompetencje w zakresie wielojęzyczności;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie;
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji.
Cele operacyjne. Uczeń:
wyjaśnia przyczyny, dla których w języku pojawiają się zapożyczenia,
wskazuje języki, które stanowią lub stanowiły dla polszczyzny źródła zapożyczeń,
ocenia zasadność wyboru form rodzimych lub zapożyczonych w konkretnych sytuacjach językowych,
wskazuje zagrożenia, jakie mogą wynikać z nadużywania zapożyczeń.
Strategie nauczania:
konstruktywizm;
konektywizm.
Metody i techniki nauczania:
ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera.
Formy pracy:
praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.
Środki dydaktyczne:
komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.
Przebieg lekcji
Przed lekcją:
Nauczyciel prosi, by uczniowie przez kilka dni zgromadzili przykłady zapożyczeń funkcjonujących w języku, którym posługują się oni sami i osoby w ich otoczeniu, a także osoby publiczne.
Na lekcji będą potrzebne słowniki języka polskiego i słowniki wyrazów obcych.
Uczniowie zapoznają się z treściami w sekcji „Przeczytaj”.
Faza wprowadzająca:
Nauczyciel prosi, by każdy z uczniów ułożył zdanie złożone, w którym użyje wyłącznie wyrazów rodzimych. Następnie kilka propozycji zostaje zapisanych na tablicy. Wszyscy uczestnicy zajęć analizują je, korzystając z przygotowanych słowników. Prawdopodobnie okaże się, że wiele słów, które uczniowie odczuwali jako rodzime, w rzeczywistości jest zapożyczonych. Nauczyciel prosi, by uczniowie wyciągnęli wnioski z tego prostego eksperymentu.
Następnie zadaje pytania: Czy język może obyć się bez zapożyczeń? W jakich sytuacjach okazują się potrzebne? Czy należy bać się zapożyczeń?
Nauczyciel informuje, że poszukiwanie odpowiedzi na powyższe pytania będzie celem lekcji.Podanie celu i tematu zajęć.
Faza realizacyjna:
Prowadzący odtwarza wykład prof. Katarzyny Kłosińskiej na temat roli zapożyczeń w języku. Prosi, by uczniowie zwrócili uwagę na to, jak ekspertka odnosi się do problemu: czy powinniśmy bać się zapożyczeń.
Następnie nauczyciel proponuje krótką dyskusję: prosi, by chętni uczniowie przypisali się do jednej z grup: purystów, którzy uważają, że język powinien być wolny od obcych wpływów, i postępowców, którzy uważają, że język powinien być otwarty na zapożyczenia. Obie grupy naradzają się i formułują argumenty na poparcie swoich opinii. Następnie przeprowadzają kilkuminutową dyskusję, podczas której nauczyciel dba o to, by argumenty były merytoryczne. Później prosi o podsumowanie dyskusji i zanotowanie wniosków.
W drugiej części tej fazy lekcji uczniowie wykonują polecenie 2 z sekcji „Film”.
Następnie uczniowie, pracując w parach, wykonują polecenie 1 oraz ćwiczenie 1 i 2 z sekcji „Audiobook”. Po upływie ustalonego czasu nauczyciel prosi, by wybrane osoby przedstawiły propozycje odpowiedzi.
Faza podsumowująca:
W dyskusji podsumowującej nauczyciel wraca do kluczowego pytania lekcji: Czy powinniśmy bać się zapożyczeń? Uczniowie notują odpowiedź na nie w zeszytach, korzystając z informacji zdobytych podczas lekcji.
Praca domowa:
Na podstawie informacji uzyskanych podczas lekcji odnieś się do tezy, że zapożyczenia językowe są świadectwem związków polszczyzny i Polaków z innymi kulturami. Zredaguj odpowiedź w 8 zdaniach.
Materiały pomocnicze:
Słownik języka polskiego, Warszawa 2016.
Polszczyzna na co dzień, red. M. Bańko, Warszawa 2006.
Jadwiga Kowalikowa, Kształcenie językowe. Teoria dla praktyki, w: Polonista w szkole, red. Anna Janus‑Sitarz, Kraków 2004.
Wskazówki metodyczne
Uczniowie mogą wykorzystać multimedium „Film” do przygotowania się do lekcji powtórkowej.