Autor: Sebastian Rajewicz

Przedmiot: historia

Temat: Polis. Miasto‑państwo w Grecji i jego organizacja

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

zakres podstawowy

III. Świat starożytnych Greków

Uczeń:

2) porównuje organizację społeczeństwa Aten i Sparty oraz formy ustrojowe greckich polis;

Wiodące kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,

• kompetencje cyfrowe, 

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się,

• kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne:

Uczeń:

• definiuje polis jako osadę i jako wspólnotę;

• charakteryzuje instytucje polityczne polis;

• opisuje wygląd i wielkość przeciętnego greckiego miasta;

• porównuje rolę polityczną i tryb życia elity i przeciętnych obywateli greckiego państwa‑miasta.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm.

Metody i techniki nauczania:

• pogadanka,

• praca z tekstem źródłowym i materiałami multimedialnymi.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg zajęć:

Faza wstępna

1. Nauczyciel prosi uczniów o wymienienie poznanych dotychczas tworów państwowych, które nazywano umownie miastami‑państwami (starożytny Wschód), i krótkie opisanie ich funkcjonowania.

2. Nauczyciel zapoznaje uczniów z tematem lekcji: Wyjaśnimy, czym była, jak powstała i czym się wyróżniała grecka polis.

Faza realizacyjna

1. Nauczyciel prosi o podanie definicji polis poznanej na wcześniejszych etapach edukacji. Prosi o wyjaśnienie, co to znaczy, że polis była miastem, a co świadczyło o tym, że można ją nazwać państwem.

2. Aby uporządkować i uzupełnić wypowiedzi uczniów, nauczyciel rysuje na tablicy schemat: na środku pisze słowo POLIS, od niego dwie strzałki: jedna prowadzi do słowa MIASTO, druga do słowa PAŃSTWO. Prosi uczniów o zapoznanie się ze schematem i opisanie wyglądu greckiego miasta. Wskazany lub chętny uczeń poniżej słowa MIASTO zapisuje wszystkie charakterystyczne dla greckiego miasta obiekty, wyliczane przez klasę.

3. Wielkość poleis. Nauczyciel wyświetla zamieszczony w treści lekcji wykres ukazujący wielkość poleis. Prosi uczniów o znalezienie w internecie wielkości gminy/powiatu, który zamieszkują. Prosi o sformułowanie wniosku na temat wielkości poleis na podstawie uzyskanych danych i wykresu. Pyta uczniów: Dlaczego poleis były tak niewielkie? W odpowiedzi należy zwrócić uwagę na aspekt geograficzny (geografia Grecji „rozdarta” między góry i doliny sprzyjała powstawaniu małych wspólnot politycznych, ale ich nie determinowała; można przy tej okazji spytać uczniów o znane im tereny o podobnej strukturze geograficznej, na których mimo wszystko powstały duże organizmy państwowe), a przede wszystkim polityczny.

4. Polis jako państwo. Nauczyciel prosi uczniów o przeczytanie definicji polis u Arystotelesa (Polityka, ks. III, 1276B1‑2), a następnie o wyjaśnienie, co stanowiło istotę polis według Arystotelesa.

Jeśli państwo jest pewną wspólnotą, a mianowicie wspólnotą obywateli w ramach ustroju, to jeśli ustrój się zmieni co do rodzaju i różnić się będzie od poprzedniego, również i państwo z konieczności nie będzie, jak się zdaje, tym samym.

Indeks górny Źródło: Arystoteles, Polityka, tłum. L. Piotrowicz, Warszawa 2012, s. 80. Indeks górny koniec^{Źródło: Arystoteles, Polityka, tłum. L. Piotrowicz, Warszawa 2012, s. 80.}

Wybrani uczniowie przedstawiają swoje sugestie. Nauczyciel wyjaśnia, że polis stanowiła wspólnotę obywateli, co najlepiej oddaje to, jak Grecy nazywali swoje państwa. Przy tej okazji prosi uczniów o wykonanie ćwiczenia poświęconego koncepcji „polis bez terytorium”. Udziela informacji zwrotnej.

5. Nauczyciel pyta uczniów: Jak myślicie, co to znaczyło w Grecji być obywatelem? W pogadance z uczniami wymienia i opisuje podstawowe instytucje polityczne polis. Wybrany uczeń zapisuje je pod słowem PAŃSTWO. Najwięcej uwagi należy poświęcić zgromadzeniu, które miało wpływ na kształt greckiej cywilizacji i wiązało się z: koniecznością publicznej dyskusji nad każdym zagadnieniem, która wymagała opanowania sztuki logicznej argumentacji, i powierzania decyzji ogółowi obywateli.

6. Różnice między obywatelami. Nauczyciel prosi o wykonanie ćwiczenia 8. Udziela uczniom informacji zwrotnej.

Faza podsumowująca

1. Nauczyciel dzieli uczniów na cztery lub osiem grup (w zależności od liczebności klasy). Każda z grup przedstawia argumenty za tym, że polis była: 1) centrum politycznym, 2) centrum religijnym, 3) centrum obrony, 4) centrum ekonomicznym.

2. Na zakończenie nauczyciel dokonuje oceny pracy wylosowanej grupy. Prosi o samoocenę uczniów dotyczącą współpracy w zespole oraz wykonanego zadania. Dokonuje oceny pracy wybranych uczniów oraz ocenia słownie pracę klasy.

Praca domowa:

Uczniowie wykonują pozostałe ćwiczenia w e‑materiale.

Materiały pomocnicze:

M.H. Hansen, Polis. Wprowadzenie do dziejów greckiego miasta‑państwa w starożytności, tłum. A. Kulesza, R. Kulesza, red. nauk. i wstęp R. Kulesza, Warszawa 2011

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Schemat można wyświetlić uczniom bez podpisów i komentarzy z prośbą o próbę wyjaśnienia, do czego mogły służyć poszczególne obiekty (wyłącznie na podstawie ich usytuowania i wyglądu). Może być wykorzystany przez ucznia także do sporządzenia samodzielnego opisu miasta w ramach pracy domowej.

Spis ilustracji nieopisanych:

• Ćwiczenie 3 - Ilustracja A: Ceramika ze sceną: Hefajstos wręcza Tetydzie nową zbroję Achillesa; domena publiczna, Wikimedia Commons.

• Ćwiczenie 3 - Ilustracja B: Amfora z trzema biegaczami; CC BY 2.5, Marie‑Lan Nguyen, Wikimedia Commons.

• Ćwiczenie 3 - Ilustracja C: Grupa ucztujących grających w kottabos i kobieta przygrywająca na aulosie; CC BY 2.5, Marie‑Lan Nguyen, Wikimedia Commons.

• Ćwiczenie 3 - Ilustracja D: Starożytna grecka ceramika; muzeum w Berlinie; CC BY 3.0, Sailko, Wikimedia Commons.

• Ćwiczenie 3 - Ilustracja E: Figura zdobiona sceną z mężczyznami i kobietami; CC BY‑SA 3.0, Marcus Cyron, Wikimedia Commons.

• Ćwiczenie 3 - Ilustracja F: Polowanie na dzika; domena publiczna, Wikimedia Commons.