Dla nauczyciela

Autor: Maria Gniłka‑Somerlik

Przedmiot: Język polski

Temat: Świat (poema naiwne) Czesława Miłosza cz. I: konstrukcja przestrzeni

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:
1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;
3) rozróżnia gatunki epickie, liryczne, dramatyczne i synkretyczne, w tym: gatunki poznane w szkole podstawowej oraz epos, odę, tragedię antyczną, psalm, kronikę, satyrę, sielankę, balladę, dramat romantyczny, powieść poetycką, a także odmiany powieści i dramatu, wymienia ich podstawowe cechy gatunkowe;
4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;
5) interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;
6) rozpoznaje w tekstach literackich: ironię i autoironię, komizm, tragizm, humor, patos; określa ich funkcje w tekście i rozumie wartościujący charakter;
9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;
15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;
2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:
1) przetwarza i hierarchizuje informacje z tekstów, np. publicystycznych, popularnonaukowych, naukowych;
3) rozpoznaje specyfikę tekstów publicystycznych (artykuł, felieton, reportaż), retorycznych (przemówienie, laudacja, homilia), popularnonaukowych i naukowych (rozprawa); wśród tekstów prasowych rozróżnia wiadomość i komentarz; rozpoznaje środki językowe i ich funkcje zastosowane w tekstach; odczytuje informacje i przekazy jawne i ukryte; rozróżnia odpowiedzi właściwe i unikowe;
II. Kształcenie językowe.
1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń:
2) rozumie zróżnicowanie składniowe zdań wielokrotnie złożonych, rozpoznaje ich funkcje w tekście i wykorzystuje je w budowie wypowiedzi o różnym charakterze;
2. Zróżnicowanie języka. Uczeń:
1) rozróżnia pojęcie stylu i stylizacji, rozumie ich znaczenie w tekście;
2) rozróżnia style funkcjonalne polszczyzny oraz rozumie zasady ich stosowania;
4. Ortografia i interpunkcja. Uczeń:
1) stosuje zasady ortografii i interpunkcji, w tym szczególnie: pisowni wielką i małą literą, pisowni łącznej i rozłącznej partykuły nie oraz partykuły -bym, -byś, -by z różnymi częściami mowy; pisowni zakończeń -ji, -ii, -i ; zapisu przedrostków roz-, bez-, wes-, wz-, ws-; pisowni przyimków złożonych; pisowni nosówek ( a, ę ) oraz połączeń om, on, em, en ; pisowni skrótów i skrótowców;
III. Tworzenie wypowiedzi.
1. Elementy retoryki. Uczeń:
1) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich konstrukcji składniowych;
2. Mówienie i pisanie. Uczeń:
1) zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie;
4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji;
10) w interpretacji przedstawia propozycję odczytania tekstu, formułuje argumenty na podstawie tekstu oraz znanych kontekstów, w tym własnego doświadczenia, przeprowadza logiczny wywód służący uprawomocnieniu formułowanych sądów;
11) stosuje zasady poprawności językowej i stylistycznej w tworzeniu własnego tekstu; potrafi weryfikować własne decyzje poprawnościowe;
IV. Samokształcenie.
1. rozwija umiejętność pracy samodzielnej między innymi przez przygotowanie różnorodnych form prezentacji własnego stanowiska;
2. porządkuje informacje w problemowe całości poprzez ich wartościowanie; syntetyzuje poznawane treści wokół problemu, tematu, zagadnienia oraz wykorzystuje je w swoich wypowiedziach;
6. wybiera z tekstu odpowiednie cytaty i stosuje je w wypowiedzi;
7. wzbogaca swoją wypowiedź pozajęzykowymi środkami komunikacji;
Lektura obowiązkowa
37) wybrane wiersze następujących poetów: Stanisław Baliński, wybrane wiersze z okresu emigracyjnego, Kazimierz Wierzyński, wybrane wiersze z okresu emigracyjnego, Czesław Miłosz, w tym wybrane wiersze z tomu Ocalenie oraz Traktat moralny (fragmenty), Tadeusz Różewicz, Miron Białoszewski, Jarosław Marek Rymkiewicz, Wisława Szymborska, Zbigniew Herbert, w tym wybrane wiersze z tomów Pan Cogito oraz Raport z oblężonego miasta, Halina Poświatowska, Stanisław Barańczak, Marcin Świetlicki, Jan Polkowski, Wojciech Wencel;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

  • kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

  • kompetencje cyfrowe;

  • kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

  • kompetencje obywatelskie;

  • kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

  • przedstawia okoliczności powstania cyklu Świat (poema naiwne);

  • wyjaśnia w czym przejawia się dziecięca perspektywa poetyckiego odbioru świata w cyklu Świat (poema naiwne);

  • dokonuje analizy środków artystycznych, które umożliwiły poecie wyrażenie wymiaru metafizycznego;

  • wskazuje powody, dla których poeta zdecydował się na idealistyczny obraz świata w kontekście trwającej wojny.

Strategie nauczania:

  • konstruktywizm;

  • konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

  • ćwiczeń przedmiotowych;

  • z użyciem komputera;

  • dyskusja;

  • rozmowa kierowana;

  • z użyciem e‑podręcznika.

Formy pracy:

  • praca indywidualna;

  • praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

  • komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

  • zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

  • tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Faza wprowadzająca

W fazie wprowadzającej nauczyciel pyta uczniów, czy postawa naiwna wobec świata może być celowa? Jeśli tak, to czy chroni, czy – może przewrotnie - pokazuje nową perspektywę? Po krótkiej rozmowie ogólnoklasowej, nauczyciel zawęża pole dyskusji do literatury. Tu może zapytać uczniów o przykłady literackie, w których bohaterowie lub podmiot liryczny celowo przyjmowali postawę naiwną w trudnych czasach. Nauczyciel w podsumowaniu rozmowy na ten temat informuje uczniów, że zaskakującym przykładem widzenia naiwnego, w trudnych, bo wojennych czasach jest cykl poetycki Czesława Miłosza Świat (poema naiwne). Następnie prezentuje uczniom „Wprowadzenie” do lekcji, cele oraz zapisuje temat.

Faza realizacyjna

Praca z tekstem krytycznoliterackim

Zanim uczniowie przystąpią do pracy z multimedium, które umożliwi im ogólne spojrzenie na cykl Świat (poema naiwne), najpierw zapoznają się z treścią sekcji „Przeczytaj”. Zadaniem uczniów jest stworzenie syntetyzującej notatki na podstawie zebranych informacji. Sekcja „Przeczytaj” wzbogacona jest o cytaty z tekstów krytycznoliterackich, zatem uczniowie mogą pogłębić swoje umiejętności „przetwarzania i hierarchizowania informacji z tekstów np. publicystycznych, popularnonaukowych, naukowych” (PP: I.2.1). Uczniowie dzielą obszar notatnika na dwie części, w których wypisują cechy dwóch typów przestrzeni (kulistej i linearnej), jakie wyznaczył profesor Jacek Łukasiewicz w swojej analizie cyklu Miłosza. Fragment wywodu literaturoznawczego cechuje się wysokim stopniem trudności, dlatego istotne jest, by nauczyciel moderował pracę uczniów.

Praca z multimedium

  1. Uczniowie zapoznają się z wyborem wierszy z cyklu Świat (poema naiwne) w sekcji „Prezentacja multimedialna”. Pierwszym zadaniem uczniów jest uzupełnienie przygotowanej notatki i próba dopasowania odpowiednich cytatów do dwóch typów przestrzeni. Przykładowe wskazania: przestrzeń linearna to dosłowne elementy świata, jak np. furtka, czy ganek; a przestrzeń kulista to Europa, czy biblioteka, która jest obrazem świata. Trafnym przykładem jest wiersz Przy piwoniach, bo pokazuje mikroświat (bo kwiat jest żuczkom dany na mieszkanie) i świat ludzki (matka trzymająca płatki piwonii). W innych wierszach można wskazać Europę jako metaforę świata.

  2. Uczniowie wysłuchują wykładu ekspertki w sekcji „Film” i wykonują przyporządkowane do niego polecenia.

  3. W sekcji „Prezentacja multimedialna”, w oparciu o dotychczas zdobytą wiedzę uczniowie wykonują polecenie 1. i ćwiczenie 1. Następnie, po dokładnym zapoznaniu się z wyborem wierszy cyklu uzupełniają mapę myśli według zaproponowanych poleceń.

Faza podsumowująca

W fazie podsumowującej nauczyciel może przygotować uczniów do napisania pracy domowej, powracając do pytania zadanego w fazie wprowadzającej lekcji. Może je uzupełnić o kwestię metafizyki. Tutaj uczniowie mogą odwołać się do znanych kontekstów literackich o tym charakterze.

Praca domowa:

W ramach pracy domowej uczniowie wykonują polecenie 4. zamieszczone w sekcji „Prezentacja multimedialna”.

Materiały dodatkowe:

  • Andrzej Franaszek, Miłosz. Biografia, Kraków 2011.

  • Jacek Łukasiewicz, Przestrzeń „świata naiwnego”. O poemacie Czesława Miłosza „Świat”, „Pamiętnik Literacki” 1981, t. 72/4.

  • Czesław Miłosz, Rodzinna Europa, Paryż 1959.

  • Krzysztof Stala, „Święte słowo jest”. Miłoszowskie paradoksy bycia, „ZNAK” 1993, nr 5.

Wskazkówki metodyczne:

Multimedium bazowe i podporządkowane mu treści będą niezbędne do pracy nad drugą częścią materiału: Świat (poema naiwne) Czesława Miłosza cz. II: Wiara, Nadzieja i Miłość.

Prezentacja multimedialna