Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki

Autor: Joanna Oparek

Przedmiot: Język polski

Temat: Ach, gdzie są niegdysiejsze śniegi? – topos ubi sunt w Wielkim Testamencie François Villona

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:
1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;
2) rozpoznaje konwencje literackie i określa ich cechy w utworach (fantastyczną, symboliczną, mimetyczną, realistyczną, naturalistyczną, groteskową);
3) rozróżnia gatunki epickie, liryczne, dramatyczne i synkretyczne, w tym: gatunki poznane w szkole podstawowej oraz epos, odę, tragedię antyczną, psalm, kronikę, satyrę, sielankę, balladę, dramat romantyczny, powieść poetycką, a także odmiany powieści i dramatu, wymienia ich podstawowe cechy gatunkowe;
4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;
5) interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;
9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;
10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;
11) rozumie pojęcie motywu literackiego i toposu, rozpoznaje podstawowe motywy i toposy oraz dostrzega żywotność motywów biblijnych i antycznych w utworach literackich; określa ich rolę w tworzeniu znaczeń uniwersalnych;
14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;
15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;
2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:
1) przetwarza i hierarchizuje informacje z tekstów, np. publicystycznych, popularnonaukowych, naukowych;
2) analizuje strukturę tekstu: odczytuje jego sens, główną myśl, sposób prowadzenia wywodu oraz argumentację;
5) charakteryzuje główne prądy filozoficzne oraz określa ich wpływ na kulturę epoki;
6) odczytuje pozaliterackie teksty kultury, stosując kod właściwy w danej dziedzinie sztuki;
III. Tworzenie wypowiedzi.
2. Mówienie i pisanie. Uczeń:
1) zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie;
2) buduje wypowiedź w sposób świadomy, ze znajomością jej funkcji językowej, z uwzględnieniem celu i adresata, z zachowaniem zasad retoryki;
4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji;
IV. Samokształcenie.
9. wykorzystuje multimedialne źródła informacji oraz dokonuje ich krytycznej oceny;
Zakres rozszerzony
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
1. Czytanie utworów literackich. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1) odczytuje tekst w jego warstwie semantycznej i semiotycznej;
2) rozumie pojęcie tradycji literackiej i kulturowej, rozpoznaje elementy tradycji w utworach, rozumie ich rolę w budowaniu wartości uniwersalnych;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

  • kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

  • kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

  • kompetencje cyfrowe;

  • kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

  • kompetencje obywatelskie;

  • kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

  • rozpozna motyw ubi sunt w tekstach kultury;

  • omówi sposób realizacji motywu ubi suntWielkim Testamencie Villona;

  • rozpozna w tekście literackim motywy, hasła i toposy charakterystyczne dla epoki średniowiecza;

  • wykaże żywotność i ponadczasowość motywu ubi sunt.

Strategie nauczania:

  • konstruktywizm;

  • konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

  • z użyciem e‑podręcznika;

  • ćwiczeń przedmiotowych;

  • z użyciem komputera;

  • plakat;

  • dyskusja.

Formy pracy:

  • praca indywidualna;

  • praca w grupach;

  • praca całego zespołu klasowego;

  • praca w parach.

Środki dydaktyczne:

  • komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

  • zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

  • tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

  1. Nauczyciel inicjuje rozmowę na temat średniowiecznego tańca śmierci, a następnie przechodzi do motywu vanitas. Zaznacza, że pochodzi on z Księgi Koheleta i proponuje uczniom odczytanie początkowego fragmentu.

    1 Słowa Koheleta, syna Dawida, króla w Jeruzalem.
    2 Marność nad marnościami, powiada Kohelet,
    marność nad marnościami - wszystko marność.

    ROZWAŻANIA TEORETYCZNE

    Nic nowego pod słońcem
    3 Cóż przyjdzie człowiekowi z całego trudu,
    jaki zadaje sobie pod słońcem?
    4 Pokolenie przychodzi i pokolenie odchodzi,
    a ziemia trwa po wszystkie czasy.
    5 Słońce wschodzi i zachodzi,
    i na miejsce swoje spieszy z powrotem,
    i znowu tam wschodzi.
    6 Ku południowi ciągnąc
    i ku północy wracając,
    kolistą drogą wieje wiatr
    i znowu wraca na drogę swojego krążenia.
    7 Wszystkie rzeki płyną do morza,
    a morze wcale nie wzbiera;
    do miejsca, do którego rzeki płyną,
    zdążają one bezustannie.
    8 Mówienie jest wysiłkiem:
    nie zdoła człowiek wyrazić [wszystkiego] słowami.
    Nie nasyci się oko patrzeniem
    ani ucho napełni słuchaniem.
    9 To, co było, jest tym, co będzie,
    a to, co się stało, jest tym, co znowu się stanie:
    więc nic zgoła nowego nie ma pod słońcem.
    10 Jeśli jest coś, o czym by się rzekło:
    «Patrz, to coś nowego» -
    to już to było w czasach,
    które były przed nami.
    11 Nie ma pamięci o tych, co dawniej żyli,
    ani też o tych, co będą kiedyś żyli,
    nie będzie wspomnienia u tych, co będą potem.
    Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z języków oryginalnych, oprac. Zespół Biblistów Polskich z inicjatywy benedyktynów tynieckich, Poznań 1980.

  2. Nauczyciel omawia krótko motyw vanitas w sztuce średniowiecza i baroku – może zaprezentować uczniom martwe natury, na których pojawiają się czaszki, gnijące owoce, kwiaty, lustra, naczynia, klepsydry, noże, świece… (symbole vanitas). Następnie prosi uczniów o stworzenie prezentacji (np. w formie plakatu) symboli związanych z motywem śmierci i przemijania – obok tradycyjnej symboliki mogą pojawić się współczesne znaki lub obrazy o wymowie symbolicznej.

Faza wprowadzająca:

  1. Nauczyciel udostępnia uczniom e‑materiał i wprowadza ich w temat lekcji, nawiązując do Księgi Koheleta i prezentacji symboli śmierci i przemijania. Omawia topos ubi sunt i wskazuje na jego związek z religijno‑artystycznym motywem vanitas.

  2. Nauczyciel wraz uczniami ustala cele zajęć i kryteria sukcesu.

Faza realizacyjna:

  1. Uczniowie indywidualnie zapoznają się z treścią sekcji „Przeczytaj” (Ballada o paniach minionego czasu może zostać odczytana na głos).

  2. Uczniowie przechodzą do sekcji „Audiobook” i wykonują polecenie 1. Następnie nauczyciel inicjuje rozmowę na temat: W jaki sposób topos ubi sunt realizuje się w Balladzie wisielców?
    Pozostałe polecenia z tej sekcji uczniowie wykonują w parach.

  3. Uczniowie przechodzą do sekcji „Sprawdź się” i wykonują ćwiczenia 1‑4. Ćwiczenie 5 może przybrać formę dyskusji moderowanej. Następnie uczestnicy zajęć dzielą się na zespoły i wykonują ćwiczenia 6 i 8, po czym porównują swoje propozycje. Ćwiczenie 7 uczniowie wykonują indywidualnie. Wybrana osoba prezentuje odpowiedź. Nauczycie podsumowuje.

Faza podsumowująca:

  1. Nauczyciel prosi chętnego ucznia o podsumowanie – omówienie toposu ubi suntWielkim Testamencie Françoisa Villona i uzupełnia informacje

  2. Nauczyciel ponownie odczytuje temat lekcji i inicjuje krótką rozmowę na temat spełnienia kryteriów sukcesu.

  3. Nauczyciel może podać przykłady ciągłej obecności toposu ubi sunt w literaturze – od najdawniejszej (Beowulf), przez średniowieczną, romantyczną (Oda do jesieni Johna Keatsa) do współczesnej – nauczyciel może zaproponować uczniom przeczytanie wiersza Filandia Marcina Świetlickiego (lub wysłuchanie utworu zespołu Świetliki do tego tekstu).

Praca domowa:

  1. Stwórz własną galerię obrazów, plakatów lub zdjęć, które mogą ilustrować motyw ubi sunt. Zgromadź zarówno średniowieczne, jak i współczesne teksty kultury. Opatrz je cytatami na temat przemijania.

Materiały pomocnicze:

  • Stefania Skwarczyńska, Z dziejów inkarnacji poetyckich toposu „Ubi sunt...?”, Prace Polonistyczne Studies in Polish Literature 32, 1976.

Wskazówki metodyczne

  • Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z multimedium z sekcji „Audiobook”, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.