Dla nauczyciela
Autor: Joanna Oparek
Przedmiot: Język polski
Temat: Ach, gdzie są niegdysiejsze śniegi?
– topos ubi sunt w Wielkim Testamencie François Villona
Grupa docelowa:
Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony
Podstawa programowa:
Kształtowane kompetencje kluczowe:
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje w zakresie wielojęzyczności;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie;
kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.
Cele operacyjne. Uczeń:
rozpozna motyw ubi sunt w tekstach kultury;
omówi sposób realizacji motywu ubi sunt w Wielkim Testamencie Villona;
rozpozna w tekście literackim motywy, hasła i toposy charakterystyczne dla epoki średniowiecza;
wykaże żywotność i ponadczasowość motywu ubi sunt.
Strategie nauczania:
konstruktywizm;
konektywizm.
Metody i techniki nauczania:
z użyciem e‑podręcznika;
ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera;
plakat;
dyskusja.
Formy pracy:
praca indywidualna;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego;
praca w parach.
Środki dydaktyczne:
komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.
Przebieg lekcji
Przed lekcją:
Nauczyciel inicjuje rozmowę na temat średniowiecznego tańca śmierci, a następnie przechodzi do motywu vanitas. Zaznacza, że pochodzi on z Księgi Koheleta i proponuje uczniom odczytanie początkowego fragmentu.
1 Słowa Koheleta, syna Dawida, króla w Jeruzalem.
2 Marność nad marnościami, powiada Kohelet,
marność nad marnościami - wszystko marność.ROZWAŻANIA TEORETYCZNE
Nic nowego pod słońcem
3 Cóż przyjdzie człowiekowi z całego trudu,
jaki zadaje sobie pod słońcem?
4 Pokolenie przychodzi i pokolenie odchodzi,
a ziemia trwa po wszystkie czasy.
5 Słońce wschodzi i zachodzi,
i na miejsce swoje spieszy z powrotem,
i znowu tam wschodzi.
6 Ku południowi ciągnąc
i ku północy wracając,
kolistą drogą wieje wiatr
i znowu wraca na drogę swojego krążenia.
7 Wszystkie rzeki płyną do morza,
a morze wcale nie wzbiera;
do miejsca, do którego rzeki płyną,
zdążają one bezustannie.
8 Mówienie jest wysiłkiem:
nie zdoła człowiek wyrazić [wszystkiego] słowami.
Nie nasyci się oko patrzeniem
ani ucho napełni słuchaniem.
9 To, co było, jest tym, co będzie,
a to, co się stało, jest tym, co znowu się stanie:
więc nic zgoła nowego nie ma pod słońcem.
10 Jeśli jest coś, o czym by się rzekło:
«Patrz, to coś nowego» -
to już to było w czasach,
które były przed nami.
11 Nie ma pamięci o tych, co dawniej żyli,
ani też o tych, co będą kiedyś żyli,
nie będzie wspomnienia u tych, co będą potem.
Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z języków oryginalnych, oprac. Zespół Biblistów Polskich z inicjatywy benedyktynów tynieckich, Poznań 1980.Nauczyciel omawia krótko motyw vanitas w sztuce średniowiecza i baroku – może zaprezentować uczniom martwe natury, na których pojawiają się czaszki, gnijące owoce, kwiaty, lustra, naczynia, klepsydry, noże, świece… (symbole vanitas). Następnie prosi uczniów o stworzenie prezentacji (np. w formie plakatu) symboli związanych z motywem śmierci i przemijania – obok tradycyjnej symboliki mogą pojawić się współczesne znaki lub obrazy o wymowie symbolicznej.
Faza wprowadzająca:
Nauczyciel udostępnia uczniom e‑materiał i wprowadza ich w temat lekcji, nawiązując do Księgi Koheleta i prezentacji symboli śmierci i przemijania. Omawia topos ubi sunt i wskazuje na jego związek z religijno‑artystycznym motywem vanitas.
Nauczyciel wraz uczniami ustala cele zajęć i kryteria sukcesu.
Faza realizacyjna:
Uczniowie indywidualnie zapoznają się z treścią sekcji „Przeczytaj” (Ballada o paniach minionego czasu może zostać odczytana na głos).
Uczniowie przechodzą do sekcji „Audiobook” i wykonują polecenie 1. Następnie nauczyciel inicjuje rozmowę na temat: W jaki sposób topos ubi sunt realizuje się w Balladzie wisielców?
Pozostałe polecenia z tej sekcji uczniowie wykonują w parach.Uczniowie przechodzą do sekcji „Sprawdź się” i wykonują ćwiczenia 1‑4. Ćwiczenie 5 może przybrać formę dyskusji moderowanej. Następnie uczestnicy zajęć dzielą się na zespoły i wykonują ćwiczenia 6 i 8, po czym porównują swoje propozycje. Ćwiczenie 7 uczniowie wykonują indywidualnie. Wybrana osoba prezentuje odpowiedź. Nauczycie podsumowuje.
Faza podsumowująca:
Nauczyciel prosi chętnego ucznia o podsumowanie – omówienie toposu ubi sunt w Wielkim Testamencie Françoisa Villona i uzupełnia informacje
Nauczyciel ponownie odczytuje temat lekcji i inicjuje krótką rozmowę na temat spełnienia kryteriów sukcesu.
Nauczyciel może podać przykłady ciągłej obecności toposu ubi sunt w literaturze – od najdawniejszej (Beowulf), przez średniowieczną, romantyczną (Oda do jesieni Johna Keatsa) do współczesnej – nauczyciel może zaproponować uczniom przeczytanie wiersza Filandia Marcina Świetlickiego (lub wysłuchanie utworu zespołu Świetliki do tego tekstu).
Praca domowa:
Stwórz własną galerię obrazów, plakatów lub zdjęć, które mogą ilustrować motyw ubi sunt. Zgromadź zarówno średniowieczne, jak i współczesne teksty kultury. Opatrz je cytatami na temat przemijania.
Materiały pomocnicze:
Stefania Skwarczyńska, Z dziejów inkarnacji poetyckich toposu „Ubi sunt...?”, Prace Polonistyczne Studies in Polish Literature 32, 1976.
Wskazówki metodyczne
Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z multimedium z sekcji „Audiobook”, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.