Autor: Anna Grabarczyk

Temat: Jak to się pisze? Morfologiczna zasada pisowni polskiej

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje obywatelskie;

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje w zakresie wielojęzyczności.

Cele operacyjne. Uczeń:

• wyjaśni, czym jest zasada morfologiczna;

• wskaże przykłady stosowania tej zasady w polszczyźnie;

• omówi zastosowania morfologicznej zasady pisowni polskiej.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• ćwiczeń przedmiotowych;

• z użyciem komputera;

• dyktando.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Przygotowanie do zajęć. Nauczyciel loguje się na platformie i udostępnia uczniom e‑materiał „Jak to się pisze? Morfologiczna zasada pisowni polskiej”. Prosi uczestników zajęć o zapoznanie się z tekstem w sekcji „Przeczytaj”, aby przypomnieć sobie najważniejsze zasady ortograficzne.

Faza wprowadzająca:

1. Nauczyciel wyświetla na tablicy temat lekcji oraz cele zajęć, omawiając lub ustalając razem z uczniami kryteria sukcesu.

2. Krótka rozmowa wprowadzająca w temat lekcji. Wyjaśnienie, że zasada morfologiczna pisowni polskiej służy zachowaniu przejrzystości budowy morfologicznej wyrazu niezależnie od sposobu, w jaki ten wyraz wymawiamy.

Faza realizacyjna:

1. Uczniowie zapoznają się z sekcją „Prezentacja TED” i wykonują polecenie 1: Zapoznaj się z wykładem profesora Jana Miodka na temat zasady morfologicznej w pisowni polskiej. Podaj przykłady stosowania tej zasady w polszczyźnie.

2. Uczestnicy zajęć w parach zapoznają się ze schematem opisującym zastosowanie morfologicznej zasady pisowni polskiej w stosunku do wyrazów i form, w których dochodzi do ubezdźwięcznienia spółgłoski dźwięcznej. Wypisują wady i zalety takiego rozwiązania poprawnościowego.

3. Polecenie 2 oraz oba ćwiczenia z sekcji „Schemat” uczniowie wykonują indywidualnie. Chętna osoba przedstawia odpowiedzi.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel na zakończenie zajęć proponuje zabawę ortograficzną. uczniowie dzielą się na kilkuosobowe grupy, nauczyciel podaje tekst dyktanda z 1996 r. (prof. Jerzy Bralczyk, tekst dostępny na stronie Rady Języka Polskiego).
   „Nieomal dziewczyna cud”
   Niepowstrzymanym półszlochem przyjęła zwyciężczyni telekonkursu na spikerkę werdykt jury. Łkała co prawda nieprzesadnie, lecz niemalże bez przestanku przez półtrzeciej minuty. Nie przypadkiem triumfowała [albo: tryumfowała]. Jej nieokiełznana uroda pół‑Tatarki (była Katowiczanką z Zabrza) z kasztanowatordzawymi puklami i migdałokształtnymi oczyma była bezsprzecznie poza konkurencją. Jej wprawdzie nie najefektowniejsza, lecz zgoła docencka wiedza umożliwiała odpowiedzi na pytania na przemian o pseudo- -Nietzscheańskie teorie idylliczności i o staro‑wysoko‑niemieckie dialekty, przeliczanie staj na piędzie i rozróżnianie chitynowych pancerzy rohatyńców od kosmków gąsienic, a bigbitu od rock and rolla. Nieźle wypadł zanucony przez nią rockandrollowy standard. Nie darmo słyszała teraz co niemiara ochów, a dookolutka kręcili się fotoreporterzy, niedopuszczeni [albo: nie dopuszczeni] w pobliże sceny, przypominającej osobowo- -towarowy statek przetwórnię. Na twarzy, niezszarzałej na przekór czteroipółgodzinnym ekstrazmaganiom, widać było samouzbrojenie w cierpliwość. Przed półgodziną wygrała, leczby niechybnie niepełny to był sukces, jeśliby zszargała swą superopinię w dyktandzie.

2. Tekst ma pokazać, jak złożona jest polska ortografia oraz stanowi wyzwanie dla uczniów. Po wykonaniu zadania uczniowie wieszają swoje dyktanda w widocznym miejscu w klasie. Nauczyciel omawia pisownię i wspólnie w klasie następuje poprawa i dopasowanie zasad do pisowni poszczególnych wyrazów.

Praca domowa:

1. Odmień wyraz zgraja przez przypadki i liczby, a następnie spróbuj wydzielić końcówki fleksyjne. Na podstawie wykładu z sekcji „Prezentacja TED” wyjaśnij, na czym polega konflikt między obowiązującą pisownią dopełniacza liczby mnogiej wyrazów typu zgraja a ich budową morfologiczną.

Materiały pomocnicze:

• Polszczyzna na co dzień, red. M. Bańko, Warszawa 2006.

• Jan Grzenia, Słownik poprawnej polszczyzny, Warszawa 2004.

Wskazówki metodyczne

• Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z multimedium z sekcji „Prezentacja TED”, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.