Dla nauczyciela

Autor: Maria Gniłka‑Somerlik

Przedmiot: Język polski

Temat: Widmo – Pustelnik – Gustaw – Konrad, czyli polskie wersje bohatera romantycznego w Dziadach Adama Mickiewicza

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Treści nauczania – wymagania szczegółowe
Zakres podstawowy
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:
1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;
2) rozpoznaje konwencje literackie i określa ich cechy w utworach (fantastyczną, symboliczną, mimetyczną, realistyczną, naturalistyczną, groteskową);
3) rozróżnia gatunki epickie, liryczne, dramatyczne i synkretyczne, w tym: gatunki poznane w szkole podstawowej oraz epos, odę, tragedię antyczną, psalm, kronikę, satyrę, sielankę, balladę, dramat romantyczny, powieść poetycką, a także odmiany powieści i dramatu, wymienia ich podstawowe cechy gatunkowe;
8) wykazuje się znajomością i zrozumieniem treści utworów wskazanych w podstawie programowej jako lektury obowiązkowe;
9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;
10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;
12) w interpretacji utworów literackich odwołuje się do tekstów poznanych w szkole podstawowej, w tym: trenów i pieśni Jana Kochanowskiego, bajek Ignacego Krasickiego, Dziadów cz. II oraz Pana Tadeusza Adama Mickiewicza, Zemsty Aleksandra Fredry, Balladyny Juliusza Słowackiego;
13) porównuje utwory literackie lub ich fragmenty, dostrzega kontynuacje i nawiązania w porównywanych utworach, określa cechy wspólne i różne;
14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;
15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;
2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:
1) przetwarza i hierarchizuje informacje z tekstów, np. publicystycznych, popularnonaukowych, naukowych;
III. Tworzenie wypowiedzi.
1. Elementy retoryki. Uczeń:
1) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich konstrukcji składniowych;
4) wyjaśnia, w jaki sposób użyte środki retoryczne (np. pytania retoryczne, wyliczenia, wykrzyknienia, paralelizmy, powtórzenia, apostrofy, przerzutnie, inwersje) oddziałują na odbiorcę;
2. Mówienie i pisanie. Uczeń:
1) zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie;
6) tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: wypowiedź o charakterze argumentacyjnym, referat, szkic interpretacyjny, szkic krytyczny, definicja, hasło encyklopedyczne, notatka syntetyzująca;
7) odróżnia streszczenie od parafrazy; funkcjonalnie stosuje je w zależności od celu wypowiedzi;
IV. Samokształcenie.
6) wybiera z tekstu odpowiednie cytaty i stosuje je w wypowiedzi;
Lektura uzupełniająca
20) Adam Mickiewicz, Dziady cz. IV;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

  • kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

  • kompetencje cyfrowe;

  • kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

  • kompetencje obywatelskie;

  • kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

  • wskazuje cechy indywidualizmu romantycznego i bohatera romantycznego;

  • rekonstruuje wydarzenia z udziałem: Upiora, Widma, Konrada, Pustelnika i Gustawa;

  • dokonuje interpretacji fragmentów Dziadów Adama Mickiewicza, posiłkując się opracowaniami do wydań dramatu (Zofii Stefanowskiej, Marii Cieśli‑Korytowskiej, Aliny Witkowskiej);

  • dostrzega wspólne cechy wszystkich postaci (wcieleń) bohatera Dziadów: Upiora, Widma, Konrada, Pustelnika i Gustawa;

  • porównuje sytuację Konrada z Dziadów z sytuacją średniowiecznego bohatera moralitetów.

Strategie nauczania:

  • konstruktywizm;

  • konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

  • z użyciem komputera;

  • dyskusja;

  • z użyciem e‑podręcznika.

Formy pracy:

  • praca indywidualna;

  • praca w grupach;

  • praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

  • komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

  • zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

  • tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

Nauczyciel prosi uczniów, aby przed lekcją zapoznali się z treścią „Prezentacji multimedialnej” w e‑materiale i na jej podstawie wynotowali cechy romantycznych typów indywidualistów, odróżniając od siebie następujące postawy: bajronizm, werteryzm, schilleryzm, wallenrodyzm.

Faza wprowadzająca:

  1. Nauczyciel prosi wybranych uczniów o odczytanie sporządzonych przez nich notatek na temat romantycznych typów indywidualistów.

  2. Nauczyciel – na podstawie odpowiedzi udzielonych do poleceń 1. i 2. – wspólnie z uczniami omawia porównanie Konrada z Dziadów z Konradem Wallenrodem oraz argumenty udowadniające, że postaci Konrada z Dziadów Mickiewicza jest bliżej do typu bajronicznego lub werterycznego.

  3. Nauczyciel zapisuje temat lekcji.

Faza realizacyjna:

  1. Nauczyciel prosi uczniów o przeczytanie fragmentu tekstu Aliny Witkowskiej w sekcji „Wprowadzenie”, pyta uczniów, w jakiej części Dziadów możemy dowiedzieć się najwięcej na temat postaci Konrada?

  2. Uczniowie przystępują do cichego czytania tekstu w sekcji „Przeczytaj”.

  3. Nauczyciel dzieli klasę na grupy i przydziela im fragmenty dramatu. Prosi ich o wynotowanie informacji dotyczących okoliczności wydarzeń w przydzielonym fragmencie oraz o wykonanie ćwiczeń.

Grupa I - fragment ballady Upiór, ćwiczenia: 1., 2.
Grupa II - fragment II części Dziadów, ćwiczenie: 3.
Grupa III - fragment IV części Dziadów, ćwiczenie: 4.
Grupa IV - fragmenty III części Dziadów, ćwiczenie: 5.

  1. Wybrany przedstawiciel z grup prezentuje wyniki współpracy.

  2. Grupy II i III łączą się i wykonują dodatkowo ćwiczenie 6. W tym czasie pozostałe grupy wykonują ćwiczenie 7. Wybrani uczniowie z połączonych grup prezentują wyniki pracy.

Faza podsumowująca:

  1. Nauczyciel prosi uczniów o głośną lekturę pojęć z zamieszczonego w lekcji słownika: Każdy (Everyman), moralitet.

  2. Uczniowie przypominają sobie wiadomości (na zasadzie asocjacji) z okresu średniowiecza, następnie wykonują ćwiczenie 8.

  3. Chętny uczeń odczytuje swoją pracę.

Praca domowa

Z jakim światopoglądem polemizuje bohater Dziadów (Widmo – Pustelnik – Gustaw – Konrad) i jaką chce przekazać prawdę o świecie? Sformułuj wypowiedź o objętości 100 słów.

Materiały pomocnicze:

  • Dziady, spektakl Telewizji Polskiej z 1983 roku, dostępny na platformie: vod.tvp.pl

  • Mikołaj Sokołowski, Nikt tylko Mickiewicz, Gdańsk 2008.

Wskazówki metodyczne

  • Uczniowie na podstawie sekcji „Prezentacja multimedialna” i wyselekcjonowanych cytatów mogą stworzyć mapę myśli na temat typów postaw romantycznych.

Sprawdź się