Dla nauczyciela

Autor: Maria Gniłka‑Somerlik

Przedmiot: Język polski

Temat: Grzeczność nie jest nauką łatwą ani małą. O zwrotach grzecznościowych

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

Zakres podstawowy

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;

II. Kształcenie językowe.

2. Zróżnicowanie języka. Uczeń:

7) rozpoznaje słownictwo o charakterze wartościującym; odróżnia słownictwo neutralne od słownictwa o zabarwieniu emocjonalnym, oficjalne od potocznego.

3. Komunikacja językowa i kultura języka. Uczeń:

2) zna pojęcie aktu komunikacji językowej oraz jego składowe (komunikat, nadawca, odbiorca, kod, kontekst, kontakt);

5) posługuje się różnymi odmianami polszczyzny w zależności od sytuacji komunikacyjnej;

9) stosuje zasady etykiety językowej w wypowiedziach ustnych i pisemnych odpowiednie do sytuacji;

4. Ortografia i interpunkcja. Uczeń:

1) stosuje zasady ortografii i interpunkcji, w tym szczególnie: pisowni wielką i małą literą, pisowni łącznej i rozłącznej partykuły nie oraz partykuły -bym, -byś, -by z różnymi częściami mowy; pisowni zakończeń -ji, -ii, -i ; zapisu przedrostków roz-, bez-, wes-, wz-, ws-; pisowni przyimków złożonych; pisowni nosówek ( a, ę ) oraz połączeń om, on, em, en; pisowni skrótów i skrótowców;

III. Tworzenie wypowiedzi.

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

5) tworzy formy użytkowe: protokół, opinię, zażalenie; stosuje zwroty adresatywne, etykietę językową;

IV. Samokształcenie.

8) posługuje się słownikami ogólnymi języka polskiego oraz słownikami specjalistycznymi (np. etymologicznymi, frazeologicznymi, skrótów, gwarowymi), także w wersji on‑line;

Zakres rozszerzony

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:

2) rozumie pojęcie tradycji literackiej i kulturowej, rozpoznaje elementy tradycji w utworach, rozumie ich rolę w budowaniu wartości uniwersalnych;

II. Kształcenie językowe.

2. Zróżnicowanie języka. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:

4) rozumie, co to jest tabu językowe; rozpoznaje jego obecność w wypowiedziach;

3. Komunikacja językowa i kultura języka. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:

3) określa funkcje języka: poznawczą (kategoryzowanie świata), komunikacyjną (dostosowanie języka do sytuacji komunikacyjnej) oraz społeczną (budowanie wspólnoty regionalnej, środowiskowej, narodowej);

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie;
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje w zakresie wielojęzyczności.

Cele operacyjne. Uczeń:

definiuje pojęcie etykiety językowej;
przedstawia cztery strategie grzecznościowe stosowane przez Polaków;
wyjaśnia, na czym polega zasada 3E w grzeczności językowej;
uzasadnia wybory zwrotów grzecznościowych w wybranych sytuacjach komunikacyjnych.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera;
dyskusja;
z użyciem e‑podręcznika.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją

Nauczyciel poleca uczniom spisanie kilku rozmów (w formie dialogowej), które przeprowadzili w różnych sytuacjach, np. z kolegą, babcią lub dziadkiem, dyrektorem szkoły.

Faza wprowadzająca

W fazie wprowadzającej nauczyciel prosi uczniów o odczytanie spisanych przez siebie rozmów. Po głośnej lekturze zespół klasowy zastanawia się nad różnicami w formułach grzecznościowych użytych w każdym z dialogów. Istnieje prawdopodobieństwo, że uczniowie wskażą kolokwializmy i młodzieżowe zwroty grzecznościowe w przykładach rozmów z rówieśnikami, natomiast w rozmowach
np. z dyrektorem szkoły mogą to być bardziej rozbudowane zwroty grzecznościowe. Zaleca się zatem, by już na tym etapie wprowadzić lub przypomnieć pojęcia: zwrot grzecznościowy i kolokwializm.

Nauczyciel prezentuje „Wprowadzenie” do lekcji, cele i zapisuje temat na tablicy.

Faza realizacyjna

Uczniowie zapoznają się w treścią sekcji „Przeczytaj”, przede wszystkim ze strategiami grzecznościowymi stosowanymi przez Polaków. Zastanawiają się, czy spotkali się z takim zachowaniem komunikacyjnym i czy sami także stosują takie strategie. Zespół klasowy może podyskutować o celowości takiego zachowania.

W następnym kroku uczniowie zapoznają się z multimedium – dwuczęściowym wykładem na temat grzeczności językowej dr Agaty Hąci i wykonują wybrane przez nauczyciela polecenia (obligatoryjnie polecenia 1. i 4. do pierwszego filmu).

Faza podsumowująca

Po wykonanej pracy z multimedium uczniowie wracają do spisanych przed lekcją rozmów i zastanawiają się nad zastosowanymi w nich strategiami grzecznościowymi oraz zasadami etykiety językowej.

Praca domowa:

W ramach pracy domowej uczniowie mogą wykonać polecenie 4. przyporządkowane do drugiego filmu.

Materiały dodatkowe:

Małgorzata Kita, Językowe rytuały grzecznościowe, Katowice 2005.
Małgorzata Marcjanik, Mówimy uprzejmie. Poradnik językowego savoir‑vivre'u, Warszawa 2009.

Wskazówki metodyczne

Uczniowie mogą wykorzystać multimedium „Film edukacyjny” do przygotowania się do lekcji powtórkowej.

Film edukacyjny