Autor: Ewa Orlewicz

Temat: Sokrates vs. sofiści

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje obywatelskie;

• kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele lekcji (językiem ucznia):

• Poznasz kontekst historyczny, w jakim ukształtowała się humanistyczna orientacja w filozofii.

• Zrekonstruujesz wymiary sporu między Sokratesem a sofistami, odróżniając ich metody, stanowisko antropologiczne i etyczne.

• Zajmiesz stanowisko w sporze o wartości między Sokratesem a sofistami.

Cele operacyjne. Uczeń:

• pojmuje rolę filozofii jako fundamentalnego składnika dziedzictwa kultury śródziemnomorskiej;

• dostrzega w poglądach filozofów paradygmaty myślowe, które są obecne w kulturze na przestrzeni wieków;

• identyfikuje różne problemy etyczne, rozważa je z punktu widzenia różnych stanowisk i nurtów filozoficznych na własnych przykładach;

• omawia poglądy filozofów reprezentatywnych dla poszczególnych epok kultury europejskiej;

• podejmuje rzetelną dyskusję filozoficzną oraz formułuje w niej jasne i uzasadnione stanowisko.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm.

Metody i techniki nauczania:

• rozmowa kierowana;

• debata;

• ćwiczeń przedmiotowych.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Uczniowie zapoznają się z treścią e‑materiału w sekcjach: „Wprowadzenie”, „Przeczytaj” oraz „Schemat interaktywny”. Podczas zajęć będą wykorzystywać zdobytą przed lekcją wiedzę podczas debaty.

Faza wprowadzająca:

1. Przedstawienie wyświetlonego na tablicy interaktywnej lub za pomocą rzutnika tematu lekcji i celów zajęć. Wspólne ustalenie kryteriów sukcesu.

2. Rozmowa kierowana. Nauczyciel, po wyświetleniu dostępnego w panelu użytkownika raportu, weryfikuje przygotowanie uczniów do lekcji: sprawdza, którzy uczestnicy zajęć zapoznali się z udostępnionym przed lekcją e‑materiałem. Następnie rozpoczyna krótką rozmowę wprowadzającą w dalszy tok lekcji. Może posłużyć się następującymi pytaniami:
   – Jak doszło do wyłonienia się orientacji humanistycznej w filozofii starożytnej Grecji?
   – Czego uczyli sofiści? Jakie były ich metody?
   – W jaki sposób uczył Sokrates? Co było jego celem?
   – W czym różniło się stanowisko Sokratesa i sofistów? Wyjaśnij na wybranym przykładzie.

Faza realizacyjna:

1. Debata. Nauczyciel odczytuje problem opisany we Wprowadzeniu do e‑materiału, dotyczący interwencji wojsk NATO w byłej Jugosławii w celu zaprowadzenia pokoju i demokracji. Prosi uczniów, żeby ocenili to wydarzenie z punktu widzenia założeń etyki Sokratesa oraz sofistów. Uczniowie powinni połączyć absolutyzm moralny Sokratesa z przekonaniem, że istnieje jedno uniwersalne pojęcie sprawiedliwości – które może być uzasadnieniem interwencji wojskowej w obronie sprawiedliwości, a relatywizm etyczny sofistów – z przekonaniem, że jest wiele pojęć sprawiedliwości, a zatem sprawiedliwość nie może być uzasadnieniem ingerencji jednego państwa w wewnętrzne sprawy innego. Następnie nauczyciel prosi, żeby uczniowie podzielili się na dwie grupy: zwolenników punktu widzenia Sokratesa i punktu widzenia sofistów, i zapowiada debatę.
   Zanim uczestnicy zajęć przystąpią do pracy, należy ustalić zasady, według których będzie prowadzona debata. Przykładowo: debatę rozpoczynają liderzy grup, nie należy przerywać wypowiedzi innych uczestników, trzeba przestrzegać czasu wyznaczonego na wypowiedź, nad porządkiem debaty będzie czuwał marszałek/moderator, kiedy można uznać debatę za rozstrzygniętą (jakie są cele debaty?). Uczniowie wyznaczają moderatora oraz wspólnie formułują problem, wokół którego będzie się toczyć debata, np. Czy w sytuacji wojny lub łamania podstawowych praw człowieka w danym państwie dopuszczalna jest zbrojna interwencja państw lub organizacji ponadpaństwowych, nie biorących początkowo udziału w konflikcie, w celu obrony demokracji i sprawiedliwości?
   W następnym kroku uczniowie przygotowują argumenty do debaty, mają na to 5 minut.

2. Moderator zapisuje temat debaty na tablicy i po wyznaczonym czasie rozpoczyna dyskusję. Prosi liderów obu grup o przedstawienie swojego stanowiska. Uczniowie dyskutują, przedstawiając na zmianę przygotowane wcześniej argumenty.
   Po odbytej dyskusji nauczyciel prosi jednego lub kilku uczniów o jej podsumowanie. Jeśli to potrzebne, uzupełnia informacje. Następnie prosi uczniów, by zastanowili się, jakie teraz jest ich stanowisko wobec sformułowanego na początku problemu, które argumenty ich przekonały.

3. Ćwiczenia przedmiotowe. Jeśli po debacie jest jeszcze czas do końca lekcji, uczniowie rozwiązują indywidualnie ćwiczenia w e‑materiale, np. 1–4. Krótkie omówienie udzielonych odpowiedzi.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel wyświetla na tablicy temat lekcji i cele zawarte w sekcji „Wprowadzenie”. Wspólnie z uczniami poddaje refleksji proces dydaktyczny: czego się uczniowie nauczyli, czy osiągnęli założone cele?

2. Wszyscy uczniowie podsumowują zajęcia, zwracając uwagę na nabyte umiejętności.

Praca domowa:

1. Uczniowie wykonują ćwiczenia nr 5–7 zawarte w sekcji „Sprawdź się”. Przygotowują uzasadnienia poprawnych odpowiedzi.

Materiały pomocnicze:

• Hare R., Myślenie moralne. Jego płaszczyzny, metody i istota, Warszawa 2001.

• Jak uczyć filozofii i etyki w szkole? Materiały z ogólnopolskiej konferencji filozoficznej, Gdańsk 2017, dostępne w internecie: http://nauczaniefilozofii.ug.edu.pl/sites/default/files/Abstrakty.pdf [dostęp: 27.11.2019].

• Krońska I., Sokrates, Warszawa 1964.

• Saja K., Etyka normatywna. Między konsekwencjalizmem a deontologią, Kraków 2015.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

• Uczniowie mogą wykorzystać medium w sekcji „Schemat” jako inspirację do przygotowania własnej prezentacji multimedialnej.