Dla nauczyciela

Autor: Maria Gniłka‑Somerlik

Przedmiot: Język polski

Temat: Polska proza psychologiczna

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:
1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;
3) rozróżnia gatunki epickie, liryczne, dramatyczne i synkretyczne, w tym: gatunki poznane w szkole podstawowej oraz epos, odę, tragedię antyczną, psalm, kronikę, satyrę, sielankę, balladę, dramat romantyczny, powieść poetycką, a także odmiany powieści i dramatu, wymienia ich podstawowe cechy gatunkowe;
7) rozumie pojęcie groteski, rozpoznaje ją w tekstach oraz określa jej artystyczny i wartościujący charakter;
9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;
10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;
11) rozumie pojęcie motywu literackiego i toposu, rozpoznaje podstawowe motywy i toposy oraz dostrzega żywotność motywów biblijnych i antycznych w utworach literackich; określa ich rolę w tworzeniu znaczeń uniwersalnych;
14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;
15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;
16) rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.
II. Kształcenie językowe.
1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń:
1) wykorzystuje wiedzę z dziedziny fleksji, słowotwórstwa, frazeologii i składni w analizie i interpretacji tekstów oraz tworzeniu własnych wypowiedzi;
4. Ortografia i interpunkcja. Uczeń:
1) stosuje zasady ortografii i interpunkcji, w tym szczególnie: pisowni wielką i małą literą, pisowni łącznej i rozłącznej partykuły nie oraz partykuły -bym, -byś, -by z różnymi częściami mowy; pisowni zakończeń -ji, -ii, -i ; zapisu przedrostków roz-, bez-, wes-, wz-, ws-; pisowni przyimków złożonych; pisowni nosówek ( a, ę ) oraz połączeń om, on, em, en ; pisowni skrótów i skrótowców;
III. Tworzenie wypowiedzi.
1. Elementy retoryki. Uczeń:
1) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich konstrukcji składniowych;
2. Mówienie i pisanie. Uczeń:
2) buduje wypowiedź w sposób świadomy, ze znajomością jej funkcji językowej, z uwzględnieniem celu i adresata, z zachowaniem zasad retoryki;
Lektura uzupełniająca
23) Zofia Nałkowska, Granica;
Zakres rozszerzony
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
1. Czytanie utworów literackich. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
9) rozumie pojęcie archetypu, rozpoznaje archetypy w utworach literackich oraz określa ich rolę w tworzeniu znaczeń uniwersalnych;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

  • kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

  • kompetencje cyfrowe;

  • kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

  • kompetencje obywatelskie;

  • kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej;

  • kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji.

Cele operacyjne. Uczeń:

  • przedstawia najważniejsze nurty psychologiczne, które zainspirowały polskich twórców w dwudziestoleciu międzywojennym;

  • wskazuje najważniejsze cechy psychologizmu w twórczości prozatorskiej dwudziestolecia międzywojennego;

  • wyjaśnia związek między kondycją fizyczną a psychiczną postaci z opowiadań i powieści dwudziestolecia międzywojennego;

  • porównuje dzieło malarskie z dziełem literackim.

Strategie nauczania:

  • konstruktywizm;

  • konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

  • z użyciem e‑podręcznika;

  • ćwiczeń przedmiotowych;

  • z użyciem komputera;

  • odwrócona klasa;

  • ekspozycja.

Formy pracy:

  • praca indywidualna;

  • praca w grupach;

  • praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

  • komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

  • zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

  • tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją

Na kilka tygodni przed planowaną lekcją nauczyciel dzieli zespół klasowy na cztery grupy, których zadaniem jest przeczytanie jednego z wymienionych utworów:

  • Zazdrość i medycyna Michała Choromańskiego

  • Cudzoziemka Marii Kuncewiczowej

  • do wyboru: Granica, Hrabia Emil, Romans Teresy Hennert, Niecierpliwi Gabrieli Zapolskiej

  • Brzezina i Panny z Wilka Jarosława Iwaszkiewicza.

Każda z grup przygotowuje własną prezentację (wykonaną w programie komputerowym lub analogowo na dużych planszach) dotyczącą charakterystyki głównych postaci z przydzielonego utworu. Zadaniem uczniów jest skupienie uwagi przede wszystkim na wyborach, postawie, emocjach i wpływie życia wewnętrznego na samopoczucie danych postaci. Podsumowująca plansza powinna dotyczyć wzajemnego wpływu tych postaci na siebie.

Pomocą dla ucznia mogą być informacje zamieszczone w e‑materiale (w sekcji „Przeczytaj” i „Prezentacji multimedialnej”). Jeśli nauczyciel zdecyduje o tej formie przygotowania uczniów – lekcja będzie mogła mieć charakter odwrócony.

Faza wprowadzająca

Faza wprowadzająca przeznaczona jest na prezentacje uczniowskich prac. Nauczyciel weryfikuje, czy prace zostały opracowane na podstawie lektury (a nie tylko na informacjach z e‑materiału). W tym celu może prosić dodatkowo uczniów o wykonanie ćwiczeń: 1 i 2 z sekcji „Prezentacja multimedialna”.

Po prezentacji nauczyciel informuje uczniów, że będą omawiać wpływ nurtów psychoanalitycznych na twórczość dwudziestolecia międzywojennego. Następnie przedstawia cele lekcji i zapisuje jej temat na tablicy.

Faza realizacyjna

Uczniowie przystępują do wykonania poleceń w sekcji „Prezentacja multimedialna”. Zastanawiają się nad wpływem emocji na kondycję fizyczną, który został przedstawiony w prozie dwudziestolecia międzywojennego. Dodatkowe wnioski wpisują w przygotowane przez siebie prace.

Faza podsumowująca

Uczniowie zapoznają się z drugim multimedium „Ilustracja interaktywna”. Dokonują tutaj zestawienia wymowy dzieła Salvadora Dalego z psychologizmem literackim. Zastanawiają się, czy proza dwudziestolecia międzywojennego i twórczość surrealistycznego malarza może mieć coś wspólnego. Polecenie 2 przyporządkowane do multimedium może zostać polecone uczniom jako praca domowa.

Materiały dodatkowe:

  • Krystyna Janicka, Surrealizm, Warszawa 1985.

  • Marek Lubański, Krytyka literacka i psychoanaliza. O polskiej psychoanalitycznej krytyce literackiej w okresie dwudziestolecia, Warszawa 2008.

Wskazówki metodyczne

  • Nauczyciel może wykorzystać medium w sekcji „Ilustracja interaktywna” do podsumowania lekcji.

Prezentacja multimedialna