Dla nauczyciela

Autor: Katarzyna Lewandowska

Przedmiot: Język polski

Temat: Komedie satyryczne Gabrieli Zapolskiej

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;

2) rozpoznaje konwencje literackie i określa ich cechy w utworach (fantastyczną, symboliczną, mimetyczną, realistyczną, naturalistyczną, groteskową);

3) rozróżnia gatunki epickie, liryczne, dramatyczne i synkretyczne, w tym: gatunki poznane w szkole podstawowej oraz epos, odę, tragedię antyczną, psalm, kronikę, satyrę, sielankę, balladę, dramat romantyczny, powieść poetycką, a także odmiany powieści i dramatu, wymienia ich podstawowe cechy gatunkowe;

5) interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;

6) rozpoznaje w tekstach literackich: ironię i autoironię, komizm, tragizm, humor, patos; określa ich funkcje w tekście i rozumie wartościujący charakter;

9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;

10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;

13) porównuje utwory literackie lub ich fragmenty, dostrzega kontynuacje i nawiązania w porównywanych utworach, określa cechy wspólne i różne;

14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;

16) rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.

2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:

4) określa wpływ starożytnego teatru greckiego na rozwój sztuki teatralnej; rozumie pojęcie katharsis i charakteryzuje jego rolę w kształtowaniu odbioru dzieła;

6) odczytuje pozaliterackie teksty kultury, stosując kod właściwy w danej dziedzinie sztuki;

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Elementy retoryki. Uczeń:

1) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich konstrukcji składniowych;

2) wskazuje i rozróżnia cele perswazyjne w wypowiedzi literackiej i nieliterackiej;

3) rozumie i stosuje w tekstach retorycznych zasadę kompozycyjną (np. teza, argumenty, apel, pointa);

7) odróżnia dyskusję od sporu i kłótni;

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

1) zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie;

2) buduje wypowiedź w sposób świadomy, ze znajomością jej funkcji językowej, z uwzględnieniem celu i adresata, z zachowaniem zasad retoryki;

4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji;

6) tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: wypowiedź o charakterze argumentacyjnym, referat, szkic interpretacyjny, szkic krytyczny, definicja, hasło encyklopedyczne, notatka syntetyzująca;

10) w interpretacji przedstawia propozycję odczytania tekstu, formułuje argumenty na podstawie tekstu oraz znanych kontekstów, w tym własnego doświadczenia, przeprowadza logiczny wywód służący uprawomocnieniu formułowanych sądów;

11) stosuje zasady poprawności językowej i stylistycznej w tworzeniu własnego tekstu; potrafi weryfikować własne decyzje poprawnościowe;

IV. Samokształcenie.

1. rozwija umiejętność pracy samodzielnej między innymi przez przygotowanie różnorodnych form prezentacji własnego stanowiska;

9. wykorzystuje multimedialne źródła informacji oraz dokonuje ich krytycznej oceny;

Zakres rozszerzony

Lektura uzupełniająca

9) Gabriela Zapolska, Moralność pani Dulskiej;

Zalecane dzieła teatralne i filmowe

10) Moralność pani Dulskiej, reż. Tomasz Zygadło;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje w zakresie wielojęzyczności;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie;
kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

wyjaśni, na czym polega komediowość i tragiczność sztuki Gabrieli Zapolskiej Moralność pani Dulskiej;
scharakteryzuje humor obecny w twórczości komediowej Zapolskiej;
zdefiniuje pojęcie „komedia satyryczna”;
porówna wizję mieszczaństwa ukazaną w Moralności pani Dulskiej z wierszem Juliana Tuwima Mieszkańcy.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

z użyciem e‑podręcznika;
ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera;
mapa myśli.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

Nauczyciel prosi uczniów, aby obejrzeli fragmenty różnych realizacji teatralnych Moralności pani Dulskiej (np. z 1992 r. z Anną Seniuk w roli Dulskiej (reż. Tomasz Zygadło) i z 2013 r. z Magdaleną Cielecką w tej samej roli). Uczniowie przygotowują się do dyskusji na temat cech postaci dramatu w różnych czasach i warunkach historyczno‑społecznych.

Faza wprowadzająca:

Nauczyciel prosi uczniów, by podzielili się swoimi refleksjami na temat obejrzanych fragmentów spektakli. Pyta, czy upływ czasu i zmiana realiów społecznych wpłynęły na zmianę cech charakteru postaci stworzonych przez Zapolską. Zadaje również pytanie o to, na czym polega komediowość i tragiczność sztuki Gabrieli Zapolskiej.
Nauczyciel wyświetla i odczytuje temat lekcji oraz zawarte we wprowadzeniu do e‑materiału cele zajęć i prosi uczniów lub wybraną osobę o sformułowanie kryteriów sukcesu.

Faza realizacyjna:

Mapa myśli. Nauczyciel prosi uczniów o połączenie się w pary, a następnie na tablicy zapisuje hasło: Wizja mieszczaństwa w „Moralności pani Dulskiej”. Uczniowie wykonują mapę myśli, zapisując na kartkach swoje pomysły w wyznaczonym czasie. Wybrana para zapisuje na tablicy swoje propozycje wokół postawionego problemu, po czym są one uzupełniane przez pozostałe pary, których pomysły nie zostały jeszcze zapisane
Praca z tekstem. Nauczyciel prosi o indywidualne zapoznanie się z treścią w sekcji „Przeczytaj”. Każdy uczestnik zajęć podczas cichego czytania wynotowuje najważniejsze kwestie poruszone w tekście. Następnie wybrani uczniowie odczytują na głos swoje notatki.
Praca z multimedium. Uczniowie w parach zapoznają się z treścią materiału w sekcji „Prezentacja multimedialna”. Wykonują polecenia 1 i 2. Chętne osoby przedstawiają rozwiązania.
Nauczyciel przechodzi do sekcji „Sprawdź się”. Dzieli klasę na 4‑osobowe grupy. Uczniowie rozwiązują na czas zadania 1‑4. Grupa, która poprawnie rozwiąże zadania jako pierwsza, wygrywa, a nauczyciel może nagrodzić uczniów ocenami za aktywność.
Ćwiczenia 5 i 6 uczniowie wykonują indywidualnie. Nauczyciel weryfikuje poprawność wykonania zadania.

Faza podsumowująca:

Jeżeli starczy czasu, nauczyciel wspólnie z uczniami wykonuje ćwiczenie 8: Przeczytaj wiersz Juliana Tuwima Mieszkańcy i porównaj ukazanych w nim mieszczan z bohaterami dramatu Zapolskiej. Na tej podstawie napisz rozprawkę na 200 słów, w której odpowiesz na pytanie, czy pomiędzy okresem Młodej Polski a dwudziestoleciem międzywojennym zaszły zmiany w mentalności tej warstwy społecznej.
Nauczyciel ponownie odczytuje temat lekcji i inicjuje krótką rozmowę na temat kryteriów sukcesu. Czego się uczniowie nauczyli? Na koniec prosi chętnego ucznia o podsumowanie i – jeśli to potrzebne – uzupełnia informacje.

Praca domowa:

Przygotuj się do dyskusji, która będzie dotyczyć tego, czy Gabriela Zapolska za pomocą satyry inspirowała zmiany w krytykowanym przez siebie społeczeństwie, czy tylko potępiała jego wady bez wiary w możliwość przemiany.
Napisz rozprawkę na 200 słów, w której wyjaśnisz, na czym polega tragizm Moralności pani Dulskiej (ćwiczenie 7).

Materiały pomocnicze:

Doskonalenie warsztatu nauczyciela polonisty, pod red. Anny Janus‑Sitarz, Kraków.
Jadwiga Czachowska, Gabriela Zapolska: monografia bio‑bibliograficzna, Wyd. Literackie, Kraków, 1966.
Jadwiga Czachowska, Moralność pani Dulskiej. W: Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny, Red. Julian Krzyżanowski. T. I: A–M. Warszawa: PWN, 1984.
Słownik języka polskiego, Warszawa 2016.

Wskazówki metodyczne

Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z multimedium z sekcji „Prezentacja multimedialna”, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.

Sprawdź się