Imię i nazwisko autora:

Andrzej Kajetan Wróblewski, Włodzimierz Natorf

Przedmiot:

Fizyka

Temat zajęć:

Archimedes – archetyp uczonego czy jego stereotyp?

Grupa docelowa:

III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy, zakres rozszerzony; rozszerzenie zapisów podstawy programowej.

Podstawa programowa:

Cele kształcenia - wymagania ogólne:
II. Rozwiązywanie problemów z wykorzystaniem praw i zależności fizycznych.
IV. Posługiwanie się informacjami pochodzącymi z analizy materiałów źródłowych, w tym tekstów popularnonaukowych.

Zakres podstawowy
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
I. Wymagania przekrojowe. Uczeń:
7) wyodrębnia z tekstów, tabel, diagramów lub wykresów, rysunków schematycznych lub blokowych informacje kluczowe dla opisywanego zjawiska bądź problemu; przedstawia te informacje w różnych postaciach;
15) wyodrębnia zjawisko z kontekstu, nazywa je oraz wskazuje czynniki istotne i nieistotne dla jego przebiegu;
16) przedstawia własnymi słowami główne tezy tekstu popularnonaukowego z dziedziny fizyki lub astronomii;
17) przedstawia wybrane informacje z historii odkryć kluczowych dla rozwoju fizyki.
II. Mechanika. Uczeń:
3) opisuje ruchy prostoliniowe jednostajne i jednostajnie zmienne, posługując się zależnościami położenia, wartości prędkości oraz drogi od czasu;
10) posługuje się pojęciami pracy mechanicznej, mocy, energii kinetycznej, energii potencjalnej wraz z ich jednostkami; stosuje zasadę zachowania energii mechanicznej do obliczeń.

Zakres rozszerzony
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
I. Wymagania przekrojowe. Uczeń:
7) wyodrębnia z tekstów, tabel, diagramów lub wykresów, rysunków schematycznych lub blokowych informacje kluczowe dla opisywanego zjawiska bądź problemu; przedstawia te informacje w różnych postaciach;
17) przedstawia wybrane informacje z historii odkryć kluczowych dla rozwoju fizyki;
18) przedstawia własnymi słowami główne tezy tekstu popularnonaukowego z dziedziny fizyki lub astronomii;
19) wyodrębnia zjawisko z kontekstu, nazywa je oraz wskazuje czynniki istotne i nieistotne dla jego przebiegu.
II. Mechanika. Uczeń:
4) opisuje ruchy prostoliniowe jednostajne i jednostajnie zmienne, posługując się zależnościami położenia, wartości prędkości i przyspieszenia oraz drogi od czasu;
20) posługuje się pojęciami pracy mechanicznej, mocy, energii kinetycznej, energii potencjalnej wraz z ich jednostkami; stosuje zasadę zachowania energii mechanicznej do obliczeń;
25) stosuje do obliczeń prawo Archimedesa i objaśnia warunki pływania ciał.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

Zalecenia Parlamentu Europejskiego i Rady UE z 2018 r.:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,

• kompetencje cyfrowe,

• kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii,

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne:

Uczeń:

1. przedstawia wybrane osiągnięcia Archimedesa,

2. przedstawia argumenty, na poparcie lub odrzucenie tezy, że dorobek i postać Archimedesa uzasadniają uznanie go za archetyp naukowca,

3. przedstawia argumenty na poparcie lub odrzucenie tezy, że dorobek i postać Archimedesa stanowią liczący się element dzisiejszego stereotypu naukowca,

4. ocenia argumenty przedstawione przez innych uczniów, dotyczące tych dwóch tez.

Strategie nauczania:

strategia odwróconej klasy

Metody nauczania:

wystąpienia uczniów, dyskusja kierowana przez nauczyciela

Formy zajęć:

wspólna praca całego zespołu klasowego

Środki dydaktyczne:

szkolna tablica, komputer z rzutnikiem, dostęp do Internetu

Materiały pomocnicze:

niniejszy e‑materiał

PRZEBIEG LEKCJI

Faza wprowadzająca:

Na poprzedniej lekcji nauczyciel zlecił uczniom zapoznanie się z e‑materiałem.
Zlecił poszczególnym uczniom zapoznanie się z biogramami wybranych uczonych i przygotowanie się do wskazania tych elementów życiorysu i dorobku, które mogą być uznane za archetypowe dla postaci naukowca, oraz tych, które można uznać za stereotypowe.
Nauczyciel zapowiada temat lekcji i sprawdza rozumienie pojęć: archetyp i stereotyp.

Faza realizacyjna:

Nauczyciel – w charakterze wstępu do dyskusji – zwraca uwagę na problem poruszenia Ziemi za pomocą dźwigni, zgodnie z opisem w zad. 7. i 8. Pytaniem wyjściowym do dyskusji jest „Czy zapowiedź poruszenia Ziemi po uzyskaniu punktu podparcia jest elementem postawy naukowca czy raczej wyobrażeniem ludzi o naukowcach?”.

Uczniowie przedstawiają swoje przemyślenia na przykładzie biogramów, z którymi zapoznali się przed lekcją. Starają się wskazać analogie z biogramem Archimedesa. Starają się odróżnić, odpowiednio uzasadniając, elementy archetypowe opisu od elementów, które można uznać za stereotypowe. Uczniowie oceniają wspólnie, czy przedstawiana teza jest warta zapisania w „Rejestrze podobieństw archetyp‑stereotyp”, który nauczyciel wypełnia na tablicy.

Nauczyciel porządkuje i systematyzuje dyskusję, dbając o jej poziom merytoryczny. Zachęca uczniów do powoływania się na konkretne osiągnięcia Archimedesa jako elementu argumentacji. Zwraca uwagę na konieczność odróżniania dwóch omawianych pojęć. Zwraca też uwagę na elementy wartościujące w stereotypach oraz na ich ewentualne zabarwienie, w tym pejoratywne.

Faza podsumowująca:

Nauczyciel podsumowuje dyskusję, komentując każdy z wpisów w „Rejestrze”. Unika jednoznacznego rozstrzygnięcia pytania zawartego w temacie lekcji. Przypomina przy tym, że celem lekcji jest prezentacja i wymiana myśli, a nie wzajemne przekonywanie się do któregokolwiek z rozstrzygnięć.

Praca domowa:

Uczniowie mają za zadanie wykonać dwa ostatnie polecenia powiązane z audiobokiem.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania danego multimedium

Notkę biograficzną oraz audiobook z poleceniami aktywizującymi można wykorzystać jako kilkuminutowy wstęp (zainteresowanie tematem) do lekcji o prawie Archimedesa.