Scenariusz zajęć

Autor: Anna Florek, Krzysztof Błaszczak

Przedmiot: chemia

Temat: Jak zmienia się aktywność metali w bloku d?

Grupa docelowa: uczniowie III etapu edukacyjnego, liceum, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony; uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie podstawowym i rozszerzonym.

Podstawa programowa:

Zakres rozszerzony

X. Metale, niemetale i ich związki. Uczeń:

6) projektuje i przeprowadza doświadczenie, którego wynik pozwoli porównać aktywność chemiczną metali; pisze odpowiednie równania reakcji.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne

Uczeń:

• wymienia nazwy przykładowych pierwiastków bloku d oraz określa do jakiego typu pierwiastków chemicznych zaliczają się pierwiastki bloku d;

• projektuje i przeprowadza doświadczenie, którego wynik pozwoli porównać aktywność chemiczną metali;

• uzasadnia wybór danej metody porównania aktywności metali;

• określa, jak zmieniają się właściwości utleniające związków chemicznych wraz ze zwiększaniem się stopnia utlenienia pierwiastków bloku d;

• pisze zarówno w cząsteczkowej jak i jonowej formie równania reakcji, dzięki którym porównano aktywności metali,

Strategie nauczania:

• asocjacyjna;

• problemowa.

Metody i techniki nauczania:

• pogadanka;

• dyskusja dydaktyczna;

• eksperyment chemiczny;

• analiza materiału źródłowego;

• ćwiczenia uczniowskie;

• wirtualne laboratorium;

• róża wiatrów.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do Internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• układy okresowe, tablice właściwości fizykochemicznych;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

• rzutnik multimedialny.

Przebieg zajęć

Faza wstępna:

1. Zaciekawienie i dyskusja. Nauczyciel wykorzystuje informacje zawarte we wprowadzeniu do e‑materiału.

2. Rozpoznanie wiedzy wyjściowej uczniów. Nauczyciel zadaje uczniom pytanie: Jak zmienia się aktywność chemiczna w obrębie bloku d w obrębie grupy i okresu?

3. Ustalenie celów lekcji. Nauczyciel podaje temat zajęć i wspólnie z uczniami ustala cele lekcji, które uczniowie zapisują na kartkach i gromadzą w portfolio.

4. Zasady BHP. Nauczyciel zapoznaje uczniów z kartami charakterystyk substancji, które będą używane na lekcjach.

Faza realizacyjna:

1. Pogadanka. Nauczyciel zadaje uczniom pytanie: Jak bardzo metale bloku d są do siebie podobne? Jak zmieniają się ich właściwości w grupach układu okresowego? Jak porównać aktywność metali z bloku d? Uczniowie mogą wesprzeć się informacjami zawartymi w e‑materiale. Powrót do fazy wstępnej i porównanie podanych informacji.

2. Eksperyment chemiczny – „Porównanie aktywności miedzi i srebra”. Nauczyciel wybiera ucznia do roli asystenta, który przeprowadzi pokaz w obecności nauczyciela, rozdaje karty pracy. Uczniowie samodzielnie formułują pytanie badawcze i hipotezę. Nauczyciel przygotowuje odpowiednie szkło, sprzęt laboratoryjny oraz odczynniki chemiczne, a następnie uczeń asystent przeprowadza pokaz wg instrukcji (patrz materiały pomocnicze – załącznik). Pozostali uczniowie obserwują zmiany podczas eksperymentu, zapisują równanie reakcji chemicznej, wyciągają wnioski (wszystko zapisują w kartach pracy). Następnie na forum całej klasy następuje weryfikacja pod względem merytorycznym zaprezentowanych przez chętnych/wybranych uczniów efektów pracy (przykłady zapisów obserwacji i wniosków w materiałach pomocniczych). Równanie reakcji chemicznej chętny uczeń zapisuje na tablicy celem sprawdzenia poprawności zapisu. Nauczyciel wyjaśnia ewentualnie zaistniałe niezrozumiałe kwestie.

3. Wirtualne laboratorium przedstawiające wypieranie metali z roztworów soli przez inne metale. Uczniowie w parach zapoznają się z poleceniami zawartymi w medium i wykonują zawarte w nim ćwiczenia. Wykonują polecenie do medium bazowego.

4. Analiza szeregu aktywności metali oraz wykonanie na forum ćwiczenia 4, zawartego w e‑materiale w sekcji „Sprawdź się”.

5. Uczniowie samodzielnie sprawdzają swoją wiedzę, wykonując zawarte ćwiczenia w e‑materiale w sekcji „Sprawdź się”.

Faza podsumowująca:

Róża wiatrów (patrz materiały pomocnicze). Nauczyciel poprzez zastosowanie tego narzędzia może dokonać ewaluacji zajęć, umieszczając nazwy elementu podlegającego ocenie, np. atmosfera zajęć, przydatność materiałów, stopień zaangażowania uczniów, zainteresowanie tematem, stopień opanowania zagadnienia wynikający z zamierzonych do osiągnięcia celów lekcji, stopień trudności materiału, atrakcyjność lekcji i etc. Przygotowaną „różę” nauczyciel rozdaje uczniom i prosi o zaznaczenie na każdej osi punktu odpowiadającego ocenie. Następnie punkty na sąsiednich osiach uczniowie łączą ze sobą i w ten sposób każdy z uczniów otrzymuje swoją „różę”, którą wręcza prowadzącemu. Nauczyciel może odnieść się do tego ogólnie na podsumowanie, po wcześniej analizie.

Praca domowa:

1. Uczniowie wykonują pozostałe ćwiczenia w e‑materiale – „Sprawdź się”, których nie zdążyli wykonać na lekcji.

2. Przygotuj krótką charakterystykę metali szlachetnych.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Wirtualne laboratorium może być wykorzystane przez uczniów podczas wykonywania pracy domowej oraz podczas przygotowywania się do lekcji. Uczniowie nieobecni na lekcji mogą wykorzystać to narzędzie do uzupełnienia luk kompetencyjnych od strony praktycznej.

Materiały pomocnicze:

1. Nauczyciel przygotowuje do ewaluacji lekcji różę wiatrów. Róża wiatrów jest jedną z graficznych metod pozwalających ocenić jednocześnie wiele elementów zajęć. W przypadku ewaluacji zajęć, na osiach w miejsce kierunku umieść się nazwę elementu podlegającego ocenie (atmosfera zajęć, przydatność materiałów, stopień zaangażowania uczniów, zainteresowanie tematem, stopień opanowania zagadnienia wynikający z zamierzonych do osiągnięcia celów lekcji, stopień trudności materiału, atrakcyjność lekcji). Liczba osi jest dowolna i może być rozbudowywana w zależności od potrzeb. Linię osi podziel na odcinki i przypisz im odpowiednie wartości – od 1 do 10 lub skalę ocen 1–6. Tak przygotowaną „różę” rozdaj uczestnikom i poproś o zaznaczenie na każdej osi punktu odpowiadającego ocenie. Następnie punkty na sąsiednich osiach uczniowie łączą ze sobą i w ten sposób każdy z uczniów otrzymuje swoją „różę”, którą wręcza prowadzącemu.

2. Doświadczenie – „Porównanie aktywności miedzi i srebra”:

Szkło i sprzęt laboratoryjny: szalki Petriego, nożyczki, pipety.

Odczynniki chemiczne: roztwór azotanu($\text{V}$) srebra($\text{I}$), blaszka miedziana.

3. Karta charakterystyki substancji chemicznej.

4. Karta pracy ucznia: