Autor: Anna Juwan

Temat: Ewolucja łuków skrzelowych i stawu żuchwowego

Grupa docelowa: uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie rozszerzonym

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii.

Cele operacyjne (językiem ucznia):

• Wykażesz znaczenie ewolucji łuków skrzelowych i stawu żuchwowego dla poszczególnych grup kręgowców.

• Przeanalizujesz zmiany ewolucyjne łuków skrzelowych kręgowców.

• Określisz, które elementy trzewioczaszki kręgowców powstające z łuków skrzelowych są narządami homologicznymi, a które analogicznymi.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• z użyciem komputera;

• ćwiczenia interaktywne;

• prezentacja;

• mapa myśli;

• analiza animacji.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

• telefony z dostępem do internetu.

Przed lekcją:

1. Uczniowie zapoznają się z sekcją „Przeczytaj”.

Przebieg lekcji

Faza wstępna:

1. Nauczyciel wyświetla i odczytuje temat lekcji oraz zawarte w sekcji „Wprowadzenie” cele zajęć. Prosi wybranych uczniów o sformułowanie kryteriów sukcesu.

2. Wprowadzenie do tematu. Nauczyciel rozpoczyna pogadankę, zadając pytanie:
   – Jakie znaczenie ma ewolucja łuków skrzelowych u kręgowców?
   Chętni uczniowie udzielają odpowiedzi. Nauczyciel podsumowuje pogadankę, podkreślając związek ewolucji łuków skrzelowych ze zmianą środowiska, trybu życia oraz budowy ciała.

Faza realizacyjna:

1. Praca z materiałem źródłowym. Nauczyciel prezentuje schemat łuków skrzelowych u minoga. Następnie dzieli uczniów na cztery grupy. Zadaniem każdego zespołu jest przygotowanie krótkiej prezentacji na przydzielony temat:
   – grupa I – ewolucja łuków skrzelowych u ryb;
   – grupa II – ewolucja łuków skrzelowych u płazów;
   – grupa III – ewolucja łuków skrzelowych u gadów i ptaków;
   – grupa IV – ewolucja łuków skrzelowych u ssaków.
   Prezentacja przygotowana na podstawie e‑materiału oraz zasobów internetowych powinna zawierać mapę myśli lub inny schemat porządkujący nową wiedzę.
   Grupy prezentują wyniki swojej pracy. Nauczyciel ocenia poprawność każdej prezentacji, wskazuje błędy, uzupełnia brakujące informacje.

2. Praca z multimedium („Animacja”). Nauczyciel wyświetla animację i wspólnie z uczniami dokonuje jej analizy. Prosi podopiecznych, by pracując w parach, określili i uzasadnili, czy młoteczek i kowadełko u ssaków to narządy analogiczne czy homologiczne do kości kwadratowej i stawowej u gadów (polecenie nr 2). Następnie uczniowie konsultują swoje rozwiązania z inną, najbliżej siedzącą parą.

3. Utrwalenie wiedzy i umiejętności. Uczniowie w parach wykonują ćwiczenie nr 7 (w którym mają za zadanie wyjaśnić związek powstania ucha środkowego płazów ze środowiskiem ich życia) z sekcji „Sprawdź się”. Następnie porównują swoje odpowiedzi z najbliżej siedzącymi sąsiadami. Nauczyciel w razie trudności naprowadza podopiecznych na właściwe rozwiązania lub wyjaśnia wątpliwości.

4. Uczniowie rozwiązują w grupach 4‑osobowych ćwiczenie nr 8 (w którym mają za zadanie wyjaśnić przebieg nerwu błędnego u ssaków z perspektywy ewolucyjnej), wyświetlone przez nauczyciela na tablicy. Po jego wykonaniu następuje omówienie rezultatów na forum klasy.

Faza podsumowująca:

1. Uczniowie wykonują indywidualnie ćwiczenie nr 2 (w którym mają za zadanie dopasować podane informacje do odpowiednich grup: narządów homologicznych lub analogicznych) z sekcji „Sprawdź się”. Chętne osoby prezentują swoją odpowiedź.

2. Nauczyciel wyświetla treści zawarte w sekcji „Wprowadzenie” i  prosi uczniów o podanie informacji, które na lekcji były dla nich najciekawsze, najbardziej zaskakujące oraz najmniej zrozumiałe. Wyjaśnia wątpliwości uczniów.

Praca domowa:

1. Wykonaj ćwiczenia 1 i od 3 do 6 z sekcji „Sprawdź się”.

Materiały pomocnicze:

• Jane B. Reece i in., „Biologia Campbella”, tłum. K. Stobrawa i in., Dom Wydawniczy REBIS, Poznań 2021.

• „Encyklopedia szkolna. Biologia”, red. Marta Stęplewska, Robert Mitoraj, Wydawnictwo Zielona Sowa, Kraków 2006.

Dodatkowe wskazówki metodyczne:

• Multimedium zamieszczone w sekcji „Animacja” można wykorzystać w fazie wstępnej zajęć, w celu wzbudzenia zaciekawienia uczniów.